Tranh mô tả dịch hạch ở Italy thế kỷ 17. Ảnh: Getty Images
Khi nền văn minh của loài người phát triển mạnh, bệnh truyền nhiễm cũng vậy. Những cộng đồng dân cư đông đúc chung sống cùng với động vật, thường có điều kiện vệ sinh và dinh dưỡng kém, đã tạo ra mảnh đất tốt cho bệnh tật. Sau đó các tuyến đường giao thương ra nước ngoài làm lây lan rộng những bệnh nhiễm trùng mới, gây ra những đại dịch toàn cầu đầu tiên.
Nhưng cuối cùng thì những đại dịch tồi tệ nhất trong lịch sử thế giới đã kết thúc ra sao.
Dịch hạch Justinian: Không còn ai để chết
Yersinia pestis, trước đây gọi là pasteurella pestis, là vi khuẩn gây ra bệnh dịch hạch.
Ba trong số các đại dịch nguy hiểm nhất trong lịch sử được ghi nhận là đều một loại vi khuẩn gây ra, đó là Yersinia pestis, một bệnh nhiễm trùng gây tử vong hay còn gọi là bệnh dịch hạch.
Bệnh dịch hạch Justinian khởi phát từ Ai Cập, nơi những con chuột đen mang theo bọ chét mang mầm bệnh đã theo tàu vượt qua biển Địa Trung Hải tới Constantinople, thủ đô của Đế quốc Byzantine, vào năm 541 sau Công nguyên.
Hình ảnh vi khuẩn dịch hạch dưới kính hiển vi quang học. Ảnh: Getty Images
Bệnh dịch đã tàn phá thành Constantinople, nơi hoàng đế Justinian trị vì, và lan rộng như một đám cháy khắp châu Âu, châu Á, Bắc Phi và Arab.
“Mọi người thực sự không biết cách để chống lại dịch bệnh mà chỉ cố gắng tránh những người bệnh”, ông Thomas Mockaitis, Giáo sư lịch sử tại Đại học DePaul nói.
Dịch hạc Justinian chỉ dừng lại sau khi giết chết khoảng 30 – 50 triệu người, có lẽ là một nửa dân số thế giới.
“Cái chết Đen” – Sự ra đời của kiểm dịch
Bệnh dịch hạch chưa bao giờ thực sự biến mất, và khi quay trở lại 800 năm sau, nó đã giết chóc còn thảm khốc hơn. Đại dịch “Cái chết đen”, tấn công châu Âu vào năm 1347, cướp đi khoảng 200 triệu sinh mạng trong vòng 4 năm.
Tranh mô tả cảnh chết chóc trong đại dịch “Cái chết Đen”. Ảnh: Getty Images
Thời đó, người dân vẫn chưa có hiểu biết khoa học về bệnh truyền nhiễm, nhưng họ biết nó liên quan đến việc sống gần nhau, Giáo sư Mockaitis nói. Đó là lý do tại sao các quan chức có tư duy tiến bộ ở thành phố cảng Ragusa, nơi người Venice kiểm soát, đã quyết định cách ly các thủy thủ mới cập cảng cho đến khi họ có thể chứng tỏ rằng mình không bị bệnh.
Ban đầu, các thủy thủ bị cách ly trên tàu của họ trong 30 ngày, theo dữ liệu được ghi trong luật của Venice. Sau đó, người Venice đã tăng thời gian cách ly lên 40 ngày, hay gọi là “quarantion” (40), từ gốc của thuật ngữ “quarantine” ngày nay, có nghĩa là “cách ly”. Kể từ đó, phương Tây bắt đầu áp dụng quy định này để đề phòng lây lan dịch bệnh.
Đại dịch hạch London – Cách ly hoàn toàn người bệnh
Thủ đô London không bao giờ thực sự được “nghỉ” kể từ sau đại dịch “Cái chết Đen”. Bệnh dịch hạch xuất hiện trở lại cứ khoàng 20 năm một lần từ năm 1348 đến 1665 – với 40 trận dịch trong vòng 300 năm. Mỗi lần có trận dịch mới, có tới 20% đàn ông, phụ nữ và trẻ em ở London tử vong.
Khung cảnh tại London trong trận Đại dịch hạch năm 1665 qua tranh vẽ. Ảnh: Getty
Đến đầu những năm 1500, Anh áp đặt các đạo luật đầu tiên để tách biệt và cách ly người bệnh. Những ngôi nhà bị ảnh hưởng bởi bệnh dịch hạch được đánh dấu bằng một bó cỏ khô buộc bên ngoài. Nếu một người đã lây cho các thành viên gia đình, người đó phải mang theo một cây sào trắng khi đi ra nơi công cộng. Mèo và chó được cho là mang mầm bệnh, vì vậy đã xảy ra một cuộc thảm sát hàng trăm ngàn động vật.
Đại dịch hạch năm 1665 là trận dịch cuối cùng và là trận dịch thảm khốc nhất, trong loạt trận dịch kéo dài hàng thế kỷ, giết chết khoảng 100.000 người London chỉ sau 7 tháng. Tất cả các hoạt động giải trí công cộng đều bị cấm và các nạn nhân buộc phải khóa cửa ở trong nhà để ngăn chặn dịch lây lan. Cửa mỗi ngôi nhà có người bệnh được sơn hình thánh giá màu đỏ cùng lời cầu xin: “Xin Chúa thương xót chúng con”.
Việc nhốt người bệnh trong nhà và chôn người chết trong những ngôi mộ tập thể là cách duy nhất để chấm dứt trận dịch hạch lớn cuối cùng này.
Dịch đậu mùa tàn phá châu Mỹ và sự ra đời của vaccine
Đậu mùa là bệnh đặc hữu của châu Âu, châu Á và thế giới Arab trong nhiều thế kỳ, một mối đe dọa dai dẳng thường giết chết 30% người nhiễm virus và để lại những vết sẹo lõm xấu xí trên da những người sống sót còn lại. Tuy nhiên tỉ lệ tử vong ở các cựu lục địa không là gì so với sự tàn phá của dịch đậu mùa nhằm cư dân bản địa tại “Tân Lục địa” (Châu Mỹ) khi virus đậu mùa theo chân những nhà thám hiểm châu Âu đầu tiên reo rắc tới đây vào thế kỷ 15.
Những nhà thám hiểm và chinh phạt châu Âu đã mang theo bệnh đậu mùa tới châu Mỹ.
Những bộ tộc người bản địa ở các vùng lãnh thổ nay là Mexico và Mỹ không có khả năng miễn dịch tự nhiên đối với bệnh đậu mùa, vì thế virus này đã cướp đi hàng chục triệu sinh mạng tại đây.