Với đôi cánh nhỏ, mũi tên tình yêu, trong hình hài của một thiên thần, Cupid xuất hiện một cách phổ biến trong nền văn hoá đại chúng. Mặc dù ngày nay, hình ảnh của thần Cupid thường chỉ xuất hiện trên những tấm thiệp, những món quà lãng mạn, hoặc những món đồ trang trí cho mùa lễ hội, thực chất thần ái tình vẫn luôn là một nguồn cảm hứng xuyên suốt của nghệ thuật trong hàng nghìn năm.
Ý tưởng về thần tình yêu Cupid xuất phát từ thần thoại Hy Lạp, là một nguồn cảm hứng xuyên suốt cho vô vàn tác phẩm nghệ thuật cổ đại đa dạng, thuộc những giai đoạn và phong cách khác nhau.
Sau đây, chúng ta hãy cùng khám phá hình tượng thần tình ái Cupid trong nghệ thuật để có thể một cái nhìn sâu sắc hơn về quá trình biến chuyển của thần Cupid, từ một nguồn cảm hứng tới một nhân vật ban phước.
Cupid là ai?
Trong thần thoại La Mã, Cupid là vị thần của dục vọng và ái tình. Được sáng tạo dựa trên nguyên mẫu của một vị thần Hy-lạp mang tên Eros, Cupid luôn mang bên mình một chiếc cung và hai mũi tên. Mũi tên vàng khi bắn vào ai thì người đó sẽ yêu người đầu tiên mình nhìn thấy một cách say đắm, ngược lại, mũi tên đồng sẽ khơi gợi lòng thù hận của người bị bắn đối với người đầu tiên mình nhìn thấy.
Trong rất nhiều phiên bản thần thoại đa dạng, thần Eros được biết đến nhiều hơn cả là con trai của nữ thần ái tình Venus (hay còn được biết đến với tên gọi Aphrodite trong thần thoại La Mã). Ngoài ra, trong cả hai phiên bản thần thoại Hy-lạp và Lã Mã, thần Cupid đã đem lòng yêu và nên duyên vợ chồng với nàng Psyche, một người phụ nữ xinh đẹp mà sau này đã trở thành nữ thần. Hai nhân vật này là nguồn cảm hứng lớn cho các nghệ sĩ thời kỳ Hoàng kim.
Tiến trình Lịch sử Nghệ thuật
Chủ đề thần Ái tình Cupid đã xuất hiện trong một vài trào lưu nghệ thuật quan trọng. Ngược dòng lịch sử, người ta đã khám phá được nguyên bản đầu tiên của Cupid là một vị thần mang tên Eros.
Thời kỳ Cổ đại
Eros xuất hiện lần đầu trong nghệ thuật Hy-lạp cổ từ năm 450 TCN. Giai đoạn này, thần Eros được khắc họa trong hình hài của một chàng trai trẻ với đôi cánh lớn. Ngoài những chi tiết quen thuộc này, thần Eros không còn đặc điểm nào tương đồng với thần Cupid, bao gồm biểu tượng đặc trưng là cánh cung cùng mũi tên.
‘Eros,’ năm 470 TCN–450 TCN (Ảnh: The Louvre qua Wikimedia Commons)
Trong suốt giai đoạn Hy-lạp cổ – một thời kỳ lịch sử nổi bật với hàng loạt kiệt tác điêu khắc cẩm thạch, Eros được khắc họa trong một vẻ ngoài tươi trẻ hơn, gắn liền với khuôn mặt đầy đặn và vóc người tròn trịa.
Tượng thần Eros đang ngủ, thế kỷ 2 TCN (Ảnh: Tilemahos Efthimiadis qua Wikimedia Commons)
Ngoài ra, nhân vật Eros trong giai đoạn này cũng đã bắt đầu xuất hiện với biểu tượng cánh cung và mũi tên.
Bản sao chép La Mã một tác phẩm điêu khắc Hy-lạp của Lysippus, thế kỷ 2 TCN (Ảnh: Marie-Lan Nguyen qua Wikimedia Commons
Giai đoạn Trung cổ
Trong suốt giai đoạn Trung cổ, Eros được biết đến rộng rãi với tên gọi Cupid. Mặc dù tiếp tục xuất hiện dưới hình hài của một đứa trẻ mang trên mình đôi cánh, vị thần tình ái đã được khắc họa với nét trưởng thành – một lối tiếp cận được áp dụng nhiều cho các tác phẩm nghệ thuật với chủ đề trẻ thơ.
‘Miniature, border, and opening of Trionfi with a blinded Cupid shooting an arrow from atop the cart drawn by white horses,’ 1490 (Ảnh: The New York Public Library qua Wikimedia Commons)
Giai đoạn Phục hưng
Với một sự quan tâm lớn tới chủ nghĩa nhân văn cổ điển, thần Cupid hiện lên trong các tác phẩm Phục hưng với một vẻ đẹp trần tục. Ở giai đoạn này, nghệ sĩ tiếp tục khắc họa thần Ái tình trong hình hài của một đứa trẻ hay thậm chí là trẻ sơ sinh. Đặc điểm này hiển hiện trong loạt tác phẩm của Phục hưng Ý và Phục hưng phương Bắc mà tiêu biểu là hai tác phẩm ‘Cupid in a Landscape’ và ‘Cupid Complaining to Venus.’
.jpg)
Il Sodoma, ‘Cupid in a Landscape,’ 1510 (Ảnh: Web Gallery of Art qua Wikimedia Commons)
Raphael, ‘Cupid Complaining to Venus,’ 1525 (Ảnh: Wiki Art)
Bên cạnh đó, họa sĩ Phục hưng còn kết hợp nhiều vị thần Cupid trong cùng một tác phẩm. Được biết đến ban đầu với tên gọi amorini, và sau này là putti, những vị thần Cupid xuất hiện chủ yếu trong các tác phẩm với khung cảnh kinh thánh và thần thoại.
Giai đoạn Ba-rốc
Tới giai đoạn Ba-rốc, các họa sĩ tiếp tục khắc họa nhiều vị thần Cupid trong các tác phẩm hội họa mang hơi hướng thần thoại. Tuy vậy, khác với hình ảnh amorini và putti của thời kỳ Phục hưng, ở giai đoạn này, thần Cupid hiện lên với dáng vẻ tinh nghịch, thay vì dáng vẻ uy nghiêm của một vị thần.
Peter Paul Rubens, ‘The Feast of Venus,’ (1636-1637) (Ảnh: Google Art Project qua Wikimedia Commons)
Chi tiết
Phong trào ROCOCO
Họa sĩ Rococo tiếp tục đi theo hướng tiếp cận của họa sĩ Ba-rốc. Minh chứng là các tác phẩm với gam màu phấn của danh họa người Pháp François Boucher, người nổi tiếng đã đưa vào một nhóm thần Cupid trong các họa phẩm thần thoại thành công nhất của ông.
François Boucher, ‘The Toilet of Venus,’ 1751 (Ảnh: Metropolitan Museum of Art qua Wikimedia Commons)
Giai đoạn Tân Cổ điển
Trái ngược với hội họa Rococo, Hội họa Tân Cổ điển chú trọng tới sự hài hòa và vẻ đẹp trần tục. Ở giai đoạn này, họa sĩ tiếp tục đưa vào tranh khá nhiều hình ảnh thần Cupid. Tuy nhiên, về sau, họ đã thay đổi lối tiếp cận và có nhiều thử ngiệm tiên phong mới lạ.
Phong trào Hậu Ấn tượng
Là một trong những phong trào Hiện đại tiên phong, Hậu Ấn tượng mở đường cho lối tiếp cận hội họa mới lạ của họa sĩ Ấn tượng. Họa sĩ Hậu Ấn tượng lấy nguồn cảm hứng từ đời sống thường nhật. Điều này được thể hiện rõ qua tác phẩm tĩnh vật của Cézanne mang tên ‘Still Life with Plaster Cupid’. Mặc dù tác phẩm này khắc họa một chủ đề quen thuộc, cách thức truyền tải của danh họa là vô cùng mới lạ.
Paul Cézanne, ‘Still Life with Plaster Cupid,’ thập niên 1890. (Ảnh: National Museum qua Wikimedia Commons)
Phong trào Ấn tượng
Họa sĩ Ấn tượng Edvard Munch đã xây dựng phong cách cá nhân dựa trên lối tiếp cận những chủ đề quen thuộc theo một cách mới mẻ. Nổi tiếng với những tác phẩm u sầu, Munch bị chi phối nhiều bởi cảm xúc, tiêu biểu là tác phẩm ‘Cupid and Psyche.’ Với bảng màu tự chế cùng với nghệ thuật cách điệu hóa, hình ảnh thần Cupid trong tác phẩm ‘Cupid and Psyche’ khác hoàn toàn với những gì chúng ta từng quen thuộc, từ vẻ ngoài vui tươi cho đến chiếc cung tên từ lâu đã gắn liền với vị thần Ái tình.
Edvard Munch, ‘Cupid and Psyche,’ 1907. (Ảnh: The Athenaeum qua Wikimedia Commons)
Chủ nghĩa Siêu thực
Chủ nghĩa Siêu thực diễn tả tiềm thức bằng cách trình bày các vật thể và sự việc như trong giấc mơ. Bởi vậy, không quá ngạc nhiên khi Salvador Dali từng thử nghiệm nhiều với chủ đề thần thoại. Trong tác phẩm ‘Venus with Cupids’, ông tái hiện phong cách gắn liền với hội họa Phục hưng bằng cách phác họa nhiều nhân vật Cupid trên một bức họa phẩm.
Thiên tài hội họa Pablo Picasso cũng đã áp dụng phong cách này trong tác phẩm mang tên ‘Musketeer and Amor.’ Ra đời vào giai đoạn Siêu Hiện thực, bức họa phản ánh thần Cupid trong hình dạng mơ hồ, chỉ được phát hiện qua hình ảnh cung tên và đôi cánh với hình dạng trừu tượng.
Pablo Picasso, ‘Musketeer and Amor,’ 1969 (Ảnh: Han Olofsson)
Nghệ thuật đương đại
Sau này, thần Ái tình tiếp tục là một chủ đề quen thuộc của nghệ thuật đương đại, bởi các nghệ sĩ vẫn tiếp tục cho ra đời nhiều tác phẩm sáng tạo và độc đáo. Tác phẩm điêu khắc ngoài trời ‘Cupid’s Span’ của bộ đôi nghệ sĩ Đại chúng Claes Oldenburg và Coosje van Bruggen, là minh chứng rõ nét cho điều này. Tác phẩm khắc họa một chiếc cung tên, biểu tượng đặc trưng nhất của thần Cupid.
Trải qua chiều dài lịch sử với những trào lưu, và phong cách đa dạng, thần Cupid và nghệ thuật nói chung đã chứng minh là một bộ đôi song hành hoàn hảo.
MAI ANH/DESIGNS.VN