Xem chuyên đề “Chữ và nghĩa” TẠI ĐÂY
Điều thú vị là câu thành ngữ này lại bắt nguồn từ câu chuyện trâu bò, cày cuốc của nhà nông ta đấy.
Chả là, ở nông thôn, trâu bò được dân gian sử dụng trong việc kéo cày vỡ đất. Để huấn luyện cho trâu bò làm việc này, thì trâu khi còn bé (gọi là nghé), bò lúc còn nhỏ (gọi là bê) đã khá lớn (khoảng 22-24 tháng tuổi) sẽ được các bác thợ cày huấn luyện dần dần cho thuần thục việc cày bừa.
Công việc huấn luyện này nhà nông gọi là “vực”, tức là việc tập luyện cho trâu bò còn non làm quen với kĩ năng cày bừa (một công việc chính mà gia súc này đảm nhiệm, ngoài việc kéo xe vận chuyển lúa thóc và các vật dụng khác).
Tranh minh họa. Nguồn: Internet
Tranh minh họa. Nguồn: Internet
Muốn vực được trâu bò, luôn luôn phải có ít nhất 2 người. Cày là việc cơ bản, đầu tiên của quy trình làm đất nên cũng là “bài học nhập môn” cho các chú nghé và bê (cày được sẽ bừa được). Người ta dắt nghé và bê ra ruộng, sau khi quàng ách lên vai chúng và lắp cày vào vị trí, một người sẽ cầm cày còn một người đứng ngay trước mặt trâu cầm dây thừng đã xỏ mũi để dắt chúng. Người cày dùng những hiệu lệnh riêng để điều khiển. Chẳng hạn, hô “đi” tức là “đi thẳng”; “họ” tức là “dừng lại”; “vắt” là “rẽ trái”; “diệt” là “rẽ phải”… Người dắt trâu sẽ làm đúng khẩu lệnh theo tiếng hô để nghé bê đang vực nhận diện được âm thanh và thực thi cho khớp với tình huống cần làm.
Việc hô hiệu lệnh và động tác kết hợp phải lặp đi lặp lại nhiều lần thì trâu bò mới quen để tuân thủ. Nếu con nào khó bảo, phá bĩnh sẽ có mấy roi quất mông ngay. Dưới sự chỉ huy của các bác thợ cày giỏi giang, mọi việc cứ tuần tự đâu vào đấy. Sau một thời gian, khi chúng đã nhập tâm thuần thục thì sẽ bỏ người phụ vực (người dắt) chỉ còn thợ cày. Sợi dây thừng xỏ mũi trâu sẽ luồn ra sau, trao cho bác thợ cày trực tiếp điều khiển (Lúc này chỉ còn một người một trâu với chiếc cày mà thôi – “con trâu đi trước cái cày theo sau”).