Trong nhiều tài liệu khảo cứu được công bố, các nhà nghiên cứu đều cho rằng người xây tháp rùa là Nguyễn Hữu Kim (tức Bá Hộ Kim, một người giàu có nức tiếng của Hà Nội cuối thế kỷ 19).
Bạn đang xem: Bên trong tháp rùa có gì
Tuy nhiên, mộtsố tài liệu lại lý giải, sở dĩ Bá hộ Kim xây dựng tháp Rùa là có mục đíchriêng, nhằm táng hài cốt cha mẹ mình vào đó? Giả thuyết này bắt đầu từ một tàiliệu do nhà nghiên cứu Doãn Kế Thiện văn bản hóa và sau đó được một số tài liệukhác trích dẫn lại. Trong hành trình đi tìm sự thật của câu chuyện, song song vớiviệc khảo cứu nhiều tài liệu xưa, chúng tôi đã tìm lại hậu duệ của nhân vật Báhộ Kim để làm rõ thực hư một truyền thuyết.
Tuy nhiên, mộtsố tài liệu lại lý giải, sở dĩ Bá hộ Kim xây dựng tháp Rùa là có mục đíchriêng, nhằm táng hài cốt cha mẹ mình vào đó? Giả thuyết này bắt đầu từ một tàiliệu do nhà nghiên cứu Doãn Kế Thiện văn bản hóa và sau đó được một số tài liệukhác trích dẫn lại. Trong hành trình đi tìm sự thật của câu chuyện, song song vớiviệc khảo cứu nhiều tài liệu xưa, chúng tôi đã tìm lại hậu duệ của nhân vật Báhộ Kim để làm rõ thực hư một truyền thuyết.
Bàn thờ bên trong tháp Rùa (Hồ Gươm).
Màn sươngtruyền thuyết quanh “Bá hộ Kim”
Cụ Bá Kim từng chôn cất Tổng đốc Hoàng Diệu
Tồn tại quahàng thế kỷ, chỉ riêng chuyện tháp Rùa được xây dựng chính xác vào thời điểmnào đã là một tranh cãi. Những gì chúng ta được nghe, được biết về công trìnhmang tính biểu tượng này, thực chất chỉ qua tài liệu khảo cứu của các học giảnhiều thế hệ. Trong đó, nhà nghiên cứu Nguyễn Dư tin rằng tháp Rùa được xâytrong khoảng từ tháng 6/1884 đến tháng 4/ 1886. Nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc(nay đã qua đời), với sự tìm tòi một cách nghiêm cẩn, tỉ mỉ những tư liệu liênquan lại kết luận rằng: Công trình được xây vào năm 1877. Tuy nhiên, dù có nhữngquan điểm dị biệt về thời điểm xây dựng như thế nào, thì hầu hết những tài liệulịch sử được biết đến hiện nay đều nhất trí rằng, tháp Rùa là do một nhân vậtcó tên “Bá hộ Kim”, tên thật là Nguyễn Hữu Kim xây dựng, chứ không phải”một người Hoa buôn bánh ngọt nào đó” như tác giả người Pháp PaulBurde võ đoán.
Nhưng truyềnthuyết, dường như đã không có cái nhìn thiện cảm với tác giả của công trình thếkỷ giữa lòng Thủ đô. Trong cuốn “Cổ tích và thắng cảnh Hà Nội” củanhà nghiên cứu Doãn Kế Thiện (NXB Văn Hóa – 1959 – tr.78), tác giả đã đề cập đếnlai lịch của Tháp Rùa như sau: “GòRùa là nơi Chúa Trịnh dựng Tả Vọng Đình để làm nơi nghỉ mát trong mùa hè. Năm1884, một tên tay sai của thực dân pháp là Bá Kim hay Thương Kim, tin thuyếtphong thủy nói gò này là kiểu đất “vạn đại công khanh”, để được hài cốttiền nhân vào đó, con cháu sẽ muôn đời làm quan cao chức trọng. Bá Kim thèm muốnđất ấy nhưng vì là đất công nên không dám tự tiện. Về sau (bấy giờ chùa Báo Ântrên bờ hồ phía Đông vẫn còn), y mượn cớ xin với nhà chùa và lấy thế thực dânvà bọn Việt gian Nguyễn Hữu Độ, xin tự bỏ tiền nhà xây một ngọn tháp lên trênGò Rùa để làm hậu chẩm cho ngôi chùa”.
Chân dung BáKim trong cuốn sách nay đã được “vẽ” lên như một kẻ đầy toan tính: “…Dùng một số tay chân làm thợ nề, dựđịnh ngay đêm hôm khai móng, chờ đến khuya tối trời, đem hài cốt cha mẹ để sẵntrong hai quách nhỏ, ngầm chôn xuống giữa gò, rồi lấp kín, định hôm sau sẽ xâythành nền tháp cao”. Tuy nhiên, sau đó một điều bất ngờ đã xảy ra: “Sáng hôm sau, y hớn hở cùng người nhàvà thợ nề vừa ra tới gò, thì bỗng kêu trời và ngã ra, hai cái quách gỗ đã bị lậtlên từ lúc nào, chỉ còn quách không, hai bộ hài cốt đều không thấy đâu nữa, thìra đã bị bới lên quăng cả xuống hồ rồi!. Không thực hiện được âm mưu, nhưng đãhứa với mọi người là xây tháp, không thể bỏ được, y đành phải cắn răng tiếp tụclàm cho xong việc”.
Những câuchuyện chưa được lịch sử xác nhận trên đây không chỉ làm dấy lên những tranhcãi về chuyện tháp Rùa thực sự là một ngôi mộ. Mà hơn thế, nó còn khiến Bá Kimbị lịch sử “khép” vào tội lén táng hài cốt người thân vào mảnh đấtlinh thiêng. Tuy nhiên, phía sau màn sương mù mờ ảo của truyền thuyết nay, lịchsử về nhân vật Bá Kim, về nguyên ủy thực sự liên quan đến chuyện xây dựng thápRùa vẫn là một bí ẩn lớn, cần được làm rõ bằng những nhân chứng, luận cứ mangtính khoa học thuyết phục.
Hậu duệ minh oan cho tổ phụ
Ông Nguyễn Đỗ Ngọc, hậu duệ của nhân vật Bá Hộ Kim tin rằngkhông có chuyện cụ tổ của ông đem táng hài cốt vào tháp Rùa.
Chuyện Bá hộKim là người đứng lên xây tháp Rùa, các nhà nghiên cứu đều đã khẳng định. Tuythế, chuyện Bá hộ Kim xây tháp Rùa để táng hài cốt song thân mình vào, thì đếnnay vẫn chỉ là truyền thuyết dân gian. Và với những người con cháu hậu duệ củacụ Bá Kim, thì truyền thuyết không thể được coi là một sự thật lịch sử.
Trao đổicùng PV, ông Nguyễn Đỗ Ngọc (là con thứ 5 của họa sĩ Nguyễn Ngọc Châu, nguyêncháu nội cụ Bá Kim – PV), hiện ở phố Hồng Hà (P. Phúc Xá – Ba Đình – Hà Nội)cho biết ông là người được cha ủy thác và gửi lại toàn bộ những tư liệu về giađình, dòng tộc. Theo như cuốn gia phả mà ông Ngọc lưu giữ, thì toàn bộ phần tưliệu xét từ đời Bá hộ Kim trở về trước còn đang bỏ trống vì không tìm được chứngcứ. Ngay cả mộ phần của Bá hộ Kim – Nguyễn Hữu Kim hiện nay cũng chưa xác địnhđược. Nguyên nhân được ông Châu giải thích một cách đau xót là do sự loạn lạc củachiến tranh và một thời gian dài không có điều kiện để tìm lại. Chỉ có mộ của vợ của cụ Bá hộ Kimthì còn xác định được, hiện đang ở tại nghĩa trang thành phố Hà Nội (số mộ675-E11)
Dựa vào tưliệu còn lại và truyền thống thờ cúng của gia đình, ông Ngọc khẳng định khôngthể có chuyện cụ nội mình (tức Bá hộ Kim) mang hài cốt cha mẹ ra táng ở Gò Rùa.Nếu có táng ở đó, thì mọi người trong gia đình sẽ phải có trách nhiệm ra đóhương khói hàng năm chứ không thể bỏ hoang được. Hiện dòng họ Nguyễn Hữu chỉ códuy nhất một nhà thờ tổ tại số 29 phố Hai Bà Trưng, hàng năm cứ vào dịp lễ tếtthì mọi người trong họ phải quay về đây để làm lễ, kính nhớ tới tổ tiên.
Tiếp tục tìmhiểu về “nghi án” ngoài chính sửnày, chúng tôi còn “gõ cửa” bà Đỗ Thị Oanh, vợ ông Nguyễn NgọcChâu. Bà Oanh khẳng định rằng theo những gì bà được biết từ cuốn gia phả và bậctiền nhân trong gia đình kể lại, thì cụ Bá Kim xưa kia ngoài công việc xã hộicòn là nhà kinh tế giỏi, với nghề chính là tôn tạo, xây dựng nhà ở, chùa chiền.Thời kỳ đó, nhờ sự nhanh nhạy làm ăn, cụ Bá Kim đã trở thành một trong những”đại phú” đất Hà Nội.
Bà Oanh chorằng, có thể do một phần chuyên nghề xây dựng, nên lúc sinh thời, cụ ấp ủ ý muốnđể lại công trình nào đó cho con cháu. Tuy nhiên, trước tình cảnh xã hội rốiren, công cuộc khai thác thuộc địa khiến thực dân Pháp rậm rịch “cấu trúclại thành phố”, cụ mới bất chợt nhận ra vị trí gần như không bao giờ bị độngchạm của… Gò Rùa ở giữa Hồ Gươm. Bằng con mắt tinh đời của một nhà xây dựng,cụ đã nhanh chóng hình dung ra một chiếc tháp nằm yên ả giữa hồ. Nó vừa tô thêmvẻ đẹp cho hồ Gươm lại vừa có thể đựoc gìn giữ công trình một cách an toàn trướcnhững biến đổi của thời thế.
Xem thêm: Mua Nhà Giá Rẻ Cần Thơ Vị Trí Đẹp, Nhanh Chóng Nhất, Nhà Đất Cần Thơ Mới Nhất
Người viếtbài này không dám lạm bàn chuyện đúng hay sai của những truyền thuyết dân giankết tội Bá hộ Kim lén táng hài cốt cha mẹ vào tháp Rùa nhưng qua những so sánhtư liệu và lời biện giải thiết tha, nhưng không kém phần thấu tình đạt lý, củahậu duệ cụ Bá Kim, thì việc nhìn nhận giữa những “công và tội” của mộtnhân vật lịch sử sẽ rất cần một cái nhìn khách quan. Bởi điều đó, không chỉ làmbậc tiền nhân “ngậm cười nơi chín suối”, mà hơn thế, nó còn giúp mộtdòng họ thoát ra khỏi nỗi ám ảnh vì bức màn truyền thuyết đầy ác cảm của ngườiđời.