Một số điều lưu ý khi sử dụng vị thuốc
Từ xa xưa, đông y đã dùng hà thủ ô để chữa các bệnh như thiếu máu, tóc bạc sớm, rụng tóc… Khi y học phát triển, có nhiều nghiên cứu đã chứng minh vị thuốc này còn có rất nhiều tác dụng khác nữa. Vậy hà thủ ô chữa bệnh gì và những điều cần lưu ý khi sử dụng như thế nào? Mời bạn đọc tìm hiểu về dược liệu này qua bài viết dưới đây.
Hà thủ ô là cây gì?
Loài cây này còn có tên gọi khác là Dạ giao đằng, má ỏn, xạ ú sí (Dao), khua lình (Thái), mần đăng tua lình (Lào-Sầm Nưa), mằn năng ón (Tày), …
Tên khoa học của cây là Polygonum multiflorum Thunb. Hà thủ ô đỏ thuộc họ Rau răm (Polygonaceae), Hà thủ ô trắng thuộc họ Thiên Lý Asclepiadaceae.
Đặc điểm thực vật
Một số đặc điểm nhận dạng cây thuốc như sau :
- Cây thuộc dây leo thân mềm, nhẵn và quấn vào nhau.
- Lá dài từ 4- 8cm, rộng khoảng 3-5cm, hai mặt đều nhắn, có 3-5 từ gốc lá. Mặt trên sẫm màu, bóng. Lá có hình mũi tên, đầu thuôn nhọn, gốc hình tim, có cuống dài khoảng 2cm, mọc so le với nhau. Mặt dưới phủ lông tơ.
- Hoa nhỏ, nhiều và có màu trắng, có 8 nhụy. Trong số nhụy này có 3 nhụy dài hơn, dính vào gốc của bao hoa. Hoa thường mọc thành cụm ở kẽ là hoặc đầu cành, dài hơn lá. Hoa thường nở rộ vào tháng 9-11.
- Quả của cây hình 3 cạnh, nhẵn bóng, nằm trong bao hoa và nó không tự mở khi khô. Cây ra quả vào giai đoạn từ tháng 12- tháng 2.
- Rễ cây hà thủ ô phình to thành củ.
Phân bố địa lý
Cây mọc ở nhiều nước cận nhiệt đới và nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây mọc dại chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc như Hà Giang, Sơn La, Lai Châu, Lào Cai…và một số tỉnh miền Trung như Bình Định, Phú Yên, Đắc Lắc, Lâm Đồng…
Bộ phận dùng làm thuốc, thu hái và sơ chế
Bộ phận dùng: Rễ củ của cây, dân gian thường quen gọi là củ
Thu hái: Khi lá cây vàng úa là thời điểm thích hợp để thu hoạch cây, thường vào mùa thu.
Sơ chế : Sau khi thu hoạch sẽ rửa sạch để loại bỏ đất cát rồi thái thành lát mỏng. Tiến hành phơi hoặc sấy khô. Cho vào túi kín hoặc lọ thủy tinh để bảo quản nơi khô mát, tránh ẩm mốc
Bào chế : Để dùng được dược liệu, cần tiến hành chế biến tiếp, giai đoạn chế dược liệu vô cùng quan trọng. Các bước tiến hành như sau :
- Đem vị thuốc ngâm với nước vo gạo mới vo từ 12-24 giờ. Thỉnh thoảng đảo lên để loại bớt chất chát, sau đó vớt dược liệu ra, rửa sạch.
- Ninh nhừ đậu đen, gạn lấy nước.
- Cho dược liệu vào nồi, cho miếng to xuống dưới, nhỏ lên trên để đảm bảo chín đồng đều. Đổ nước đậu đen vào nồi hà thủ ô ngập 2cm, đun đến khi dược liệu chín nhừ.
- Lấy dược liệu ra, bỏ lõi, thái mỏng, tiếp tục lấy dịch nấu còn lại rồi tẩm nhiều lần. Lưu ý vừa tẩm vừa phơi, cho đến hết dịch nấu.
- Cuối cùng phơi dược liệu thật khô.
Hoặc có thể cho vị thuốc và đậu đen với tỉ lệ 2 lít nước, 100 gam đậu đen và 1kg dược liệu vào trong nồi. Đun hỗn hợp đến khi nhừ thì vớt dược liệu đi phơi khô.
Phân loại hà thủ ô
Dược liệu có 2 loại là đỏ và trắng. Thông thường, công dụng của hà thủ ô đỏ tốt hơn nên được sử dụng làm thuốc nhiều hơn là loại trắng. Cả hai đều có củ hơi giống khoai lang, màu nâu đỏ sậm, cứng. Tuy nhiên cũng có một số điểm khác biệt như sau
- Cây hà thủ ô đỏ
Khi cắt lát ngang củ thì thấy ngoài cùng là lớp vỏ màu nâu đỏ, tiếp theo là lớp bột có màu hồng có vị đắng chát, còn chính giữa là lõi gỗ rất cứng.
-
Cây hà thủ ô trắng
Khi cắt lát ngang củ thì thấy màu trắng và chứa nhiều nhựa màu trắng. Nó có vị đắng và rất chát, có mùi thơm dễ chịu.
Tác dụng của cây hà thủ ô
Cây thuốc từ trước đến nay vẫn nổi bật với tác dụng giúp da dẻ hồng hào, chữa rụng tóc, bạc tóc sớm. Đồng thời, các nghiên cứu đông y và y học hiện đại cũng cho thấy dược liệu còn mang lại nhiều công dụng khác.
Tác dụng của hà thủ ô theo tài liệu đông y
Hà thủ ô có vị gì? Theo các tài liệu đông y, dược liệu có tính ấm, vị chát, đắng và ngọt ; quy vào 2 kinh Can và thận.
Công dụng hà thủ ô là bổ can thận, bổ máu chủ trị các bệnh lý: râu tóc bạc sớm, đại tiện ra huyết, lưng gối đau mỏi, di tinh, thần kinh suy nhược, ung nhọt,…
Tác dụng của vị thuốc theo y học hiện đại
Theo nhiều nghiên cứu, cây hà thủ ô đỏ chứa rất nhiều thành phần tốt cho sức khỏe con người như 1.7% Anthraglycosid, 1.1% Protid, 26.45g chất tan trong nước, 45.2% tinh bột, 3.1% Lipid, 4.5% chất vô cơ, Lecithin, Rhaponticin…
Với những thành phần hóa học như trên, hà thủ ô có tác dụng gì ?
- Bổ máu, chữa gan thận, đau lưng, mỏi gối
Rễ dược liệu có tác dụng bổ máu vì kích thích sinh bạch cầu và hồng cầu. Ngoài ra nó chữa thận suy, gan yếu, thần kinh suy nhược, sốt rét kinh niên, thiếu máu, ngủ kém, đau lưng mỏi gối, di mộng tinh, khí hư, đại tiểu tiện ra máu, khô khát táo bón, da mẩn ngứa không có mủ.
- Làm đen tóc
Đây là tác dụng nổi bật nhất mà hầu như ai cũng biết khi nhắc đến loài thảo dược này. Củ hà thủ ô có tác dụng gì với mái tóc? Lý giải điều này, các nhà khoa học cho rằng thận yếu là nguyên nhân chính dẫn đến bạc tóc sớm. Dược liệu có tác dụng bổ can thân, giúp hạn chế tình trạng bạc tóc, tóc trở nên mềm mại và đen nhánh.
- Bồi bổ sức khỏe
Vị thuốc có tác dụng bổ can thận, ích tinh huyết hỗ trợ trong trường hợp thân thể suy yếu, chóng mặt, hoa mắt, tim hồi hộp, nhức đầu, mất ngủ, suy nhược thần kinh, suy nhược, cơ thể còi xương, bệnh tạng rỉ dịch và giúp người già hồi phục sức khoẻ sau khi bị bệnh. Để mang lại hiệu quả tốt nhất, có thể sử dụng kết hợp với một số dược liệu khác như sinh địa, bạch thược, cúc hoa.
- Tăng cường miễn dịch
Dùng vị thuốc này dưới dạng trà rất tốt với hệ miễn dịch. Vậy trà hà thủ ô có tác dụng gì? Theo nghiên cứu, dược liệu có khả năng tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể hạn chế sự xâm nhập của vi khuẩn, virus. Từ đó phòng tránh được các bệnh thông thường như cảm cúm, ho, sổ mũi, sốt…
- Trị bệnh ngoài da
Từ xưa, cây được các thầy thuốc sử dụng để điều trị các bệnh ngoài da như: bệnh Lậu, bệnh nấm Gavut ở chân, bệnh viêm da hay tình trạng da bị mủ.
- Tốt cho tim mạch
Công dụng của hà thủ ô tốt cho tim mạch là bởi ngoài tác dụng bổ máu, vị thuốc giúp cải thiện hoạt động của hệ tuần hoàn, giúp ngăn ngừa các bệnh về tim mạch như xơ vữa động mạch, suy tim, huyết áp cao…
- Kháng khuẩn
Các nghiên cứu cho thấy hà thủ ô có tác dụng kháng khuẩn, đặc biệt ức chế đối với hoạt động của trực khuẩn lao. Thảo dược còn sử dụng để điều trị các tình trạng như: ghẻ lở, mụn nhọt, tràng nhạc.
- Nhuận tràng
Loài cây này có tác dụng xúc tiến khả năng tiêu hóa của dạ dày và ruột nhờ thành phần Anthranoid. Ngoài ra, trong một số trường hợp bị đại tiện táo kết, tiêu hóa kém sử dụng dược liệu cũng giúp hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả. Bởi vậy, từ xưa vị thuốc được sử dụng để điều trị cho phụ nữ sau sinh và người già bị táo bón.
- Kéo dài tuổi thọ
Uống hà thủ ô có tác dụng gì với việc kéo dài tuổi thọ? Theo Đông y thì tác nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng lão hóa nhanh của con người là vì thận yếu. Hà thủ ô có tác dụng bổ thận tinh, điều này lý giải cho tác dụng kéo dài tuổi thọ của vị thuốc.
- Trị sốt rét
Thảo dược được sử dụng để trị sốt rét kéo dài do có tính ấm cùng khả năng tăng cường miễn dịch. Thường sẽ kết hợp với đậu đen và sài hổ để mang lại hiệu quả.
- Tốt cho sức khỏe sinh sản
Tác dụng của hà thủ ô đỏ là bổ thận. Do đó dược liệu giúp tăng cường sinh lực trong sinh hoạt vợ chồng. Từ đó, thúc đẩy nhanh chóng việc sinh con cho các cặp hiếm muộn.
- Giúp làn da hồng hào
Dược liệu giúp giải độc gan, ngăn ngừa và đẩy lùi mẩn ngứa và mụn trên da. Ngoài ra, nó còn giúp làn da thêm hồng hào và đẩy lùi tình trạng lão hóa da nhờ tác dụng bổ huyết. Tác dụng của lá hà thủ ô cũng được công nhận tốt cho làn da phụ nữ.
Các bài thuốc từ hà thủ ô để chữa bệnh
Có nhiều bài thuốc từ dược liệu này để trị bệnh, có thể dùng độc lập hoặc kết hợp với các vị thuốc khác tùy thuộc vào từng dạng bệnh lý. Dưới đây là cách sử dụng hà thủ ô mà bạn có thể tham khảo.
Bài thuốc chữa rụng tóc hoặc tóc bạc sớm
Cách 1 : Dùng riêng dược liệu
- Nguyên liệu : dược liệu 3g, nước 1 lít
- Cách làm : Sắc dược liệu với nước đến khi cạn còn khoảng 500ml thì tắt bếp. Hàng ngày, uống hà thủ ô đã sắc 2-3 lần.
Cách 2 : Kết hợp dược liệu với vừng đen
- Nguyên liệu : dược liệu 300g, vừng đen 300g,
- Cách làm : Tán hà thủ ô thành bột mịn. Mỗi lần lấy 2-3 thìa cà phê bột trộn với mật ong để ăn. Hoặc có thể pha hỗn hợp trong nước ấm mỗi ngày 2 lần để uống.
Cách 3 : Kết hợp dược liệu với đậu đen
- Nguyên liệu : dược liệu 1kg, đậu đen 2kg, nước 5 lít
- Cách làm : Ninh nguyên liệu với 1,5 lít mỗi lần. Đến khi cạn lại thêm nước vào. Cứ thế ninh trong 1 ngày. Sau đó, đưa ra nghiền nhỏ. Hàng ngày, lấy 2-3 muỗng cà phê bột đã nghiền pha vào nước để dùng, có thể thêm ít đường hoặc mật ong.
Cách 4 : Kết hợp dược liệu, đậu đen, vừng đen, bạch quả
- Nguyên liệu : vị thuốc hà thủ ô 150g, đậu đen 250g, vừng đen 100g, bạch quả 30 hạt.
- Cách làm : Đem sao các nguyên liệu. Sau đó nghiền nhỏ nguyên liệu đã sao thành bột mịn. Hàng ngày, lấy 2 -3 muỗng cà phê bột để hòa vào nước dùng, có thể thêm ít đường hoặc mật ong.
Bài thuốc bổ thận, chữa tinh trùng yếu, khí hư ở phụ nữ
Để giúp bổ thận, có thể chế biến dược liệu thành món ăn hoặc sắc thuốc để dùng.
Cách 1: Hầm vị thuốc với gà mái
- Nguyên liệu: 1 con gà mái, 30g dược liệu.
- Cách làm: Nghiền nhỏ hà thủ ô, cho vào túi vải rồi nhét vào bụng gà mái. Sau đó, hầm món ăn bằng nồi đất và nêm gia vị.
Cách 2: Nấu vị thuốc với trứng gà
- Nguyên liệu: vị thuốc 30g, 3 quả trứng gà, 250ml nước
- Cách làm: Cho vị thuốc và nước vào nồi, đun sôi và bỏ hết bã. Đập 3 quả trứng vào nồi nước rồi đun chín và dùng lúc còn nóng.
Cách 3: Nấu cháo
- Nguyên liệu: 100g gạo tẻ, 30g hà thủ ô, 50g đường đỏ, 3 quả đại táo
- Cách làm:Ninh hà thủ ô trong 2 tiếng. Lấy nước này để nấu cháo, bỏ bã. Cho gạo, đại táo vào ninh đến nhừ. Cho đường đỏ vào sẽ dễ ăn hơn.
Cách 4: Kết hợp hà thủ ô dược liệu với sơn tra
- Nguyên liệu: Sơn tra 20g, hà thủ ô 20g, nước 1,5 lít
- Cách làm: Cho nguyên liệu vào nước đun sôi, ngâm khoảng 15-20 phút thì có thể dùng. Dùng trà hàng ngày để có hiệu quả tốt.
Cách 5: Ngâm rượu
- Nguyên liệu: Hà thủ ô 120g, Sinh địa 80g, Đương quy 60g, rượu trắng 2,5 lít.
- Cách làm: Thái vụn các nguyên liệu rồi cho vào túi vải buộc chặt. Cho túi vải vào bình rượu ngâm sau khoảng 1 tuần có thể dùng được. Mỗi lần dùng 15ml rượu, ngày dùng 2 lần.
Bài thuốc trị huyết áp, tốt cho tim mạch
Hà thủ ô uống như thế nào để tốt cho tim mạch? Cách thực hiện như sau:
- Nguyên liệu : 16g Tầm gửi dâu, 16g Ngưu tất, 16g câu kỷ tử và 20g dược liệu, nước 1,5 lít.
- Cách làm: Cắt hà thủ ô và ngưu tất thành lát mỏng. Cho tất cả nguyên liệu trên vào sắc với nước đến khi cạn còn khoảng 500ml thì tắt bếp. Rót ra bát và dùng ngày 2 lần.
Bài thuốc tăng hệ miễn dịch
- Nguyên liệu: Hà thủ ô 200g, mật ong
- Cách làm: nghiền hà thủ ô thành bột mịn. Mỗi ngày dùng 2 thìa cà phê bột mịn trộn với mật ong để ăn. Hoặc có thể pha bột vào nước, cho thêm mật ong vào.
Bài thuốc chữa sốt rét kéo dài, sốt li bì
Cách 1: Kết hợp vị thuốc với đương quy, trần bì, gừng, đẳng sâm
- Nguyên liệu: Vị thuốc 16g, đương quy 12g, trần bì 12g, gừng 12g, đẳng sâm 12g, nước 1,5 lít
- Cách làm: Đem nướng tất cả nguyên liệu trên. Cho nước vào sắc lấy thuốc dùng.
Cách 2: Kết hợp vị thuốc với đậu đen, trúc diệp sài hồ
- Nguyên liệu: dược liệu sống 60g, đậu đen 20g, trúc diệp sài hồ 12g, nước 1,5 lít.
- Cách làm: Cho nước vào sắc rồi để qua đêm ngoài trời để phơi sương. Sáng hôm sau đun nóng lại thuốc rồi dùng.
Bài thuốc trị táo bón
- Nguyên liệu: hà thủ ô, mật ong
- Cách làm: Tán hà thủ ô thành bột mịn. Có thể trộn với mật ong làm thành viên hoàn để dùng. Hoặc pha vào nước ấm, cho thêm mật ong để uống.
Bài thuốc chữa mất ngủ, ngủ không ngon giấc
- Nguyên liệu: dược liệu 12g, đan sâm 12g, trân châu mẫu 60g, nước 1,5 lít.
- Cách làm: sắc các nguyên liệu trên với nước đến khi cạn còn 500ml thì tắt bếp. Uống thuốc đều đặn hàng ngày, đến khi bệnh thuyên giảm thì có thể giảm số lần uống.
Bài thuốc trị cholesterol máu cao
- Nguyên liệu: dược liệu tươi 900g
- Cách làm: Thái mỏng hà thủ ô rồi sao lên, tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 15g bột pha với nước ấm để dùng.
Bài thuốc chữa ho gà
- Nguyên liệu: hà thủ ô 6-12g, cam thảo 1,5-3g, nước 300ml.
- Cách làm: Sắc nguyên liệu với nước rồi chia thành 2-3 lần uống. Nếu bị tiêu chảy thì có thể thêm giới tử xác, kha tử.
Một số điều lưu ý khi sử dụng vị thuốc
Với những thông tin trên đây chắc nhiều người đã giải đáp được câu hỏi uống hà thủ ô có tốt không hay tinh chất hà thủ ô có tốt không? Tuy nhiên, dù là thảo dược rất tốt với sức khỏe nhưng không phải lúc nào dùng cũng tốt và còn tùy thuộc vào từng đối tượng. Dưới đây là một số lưu ý khi sử dụng cây thuốc :
- Không nên dùng cho người thuộc thể hàn, hay có tình trạng đi ngoài nhiều lần và bị tiêu chảy kéo dài
- Người đang ho nhiều đờm hoặc ho lâu ngày, người huyết áp thấp không nên dùng.
- Người mắc các vấn đề liên quan đến dạ dày không nên dùng
- Vào buổi sáng đang lúc bụng đói thì không nên dùng vị thuốc vì dễ gây kích ứng dạ dày.
- Không nên lạm dụng sử dụng trong thời gian dài vì có thể gây hại cho gan. Những người chức năng gan kém cần thận trọng khi dùng.
- Để mang lại hiệu quả tốt, người dùng nên tránh các thực phẩm như rau muống, măng chua, đậu xanh, cà pháo, tiết động vật…và các loại có tính cay nóng như ớt, hành tây, gừng, tiêu…
- Nên sử dụng rễ củ đã chế. Khi sử dụng loại tươi, tác dụng phụ của hà thủ ô thường xảy ra là tiêu chảy, tê bì chân tay, rối loạn điện giải, ảnh hưởng đến hệ thần kinh…
- Có nên uống hà thủ ô hàng ngày không? Câu trả lời là chỉ sử dụng trong giai đoạn muốn cải thiện bệnh, không nên sử dụng bất cứ dược liệu gì trong thời gian dài và hà thủ ô cũng vậy.
Giá vị thuốc bao nhiêu và nên mua hà thủ ô ở đâu Hà Nội?
Trên thị trường vị thuốc được bán với giá giao động khoảng 320.000 – 400.000VNĐ/ kg. Tuy nhiên, nếu không có sự tìm hiểu kỹ thì người dùng dễ mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. Bởi vậy khách hàng nên tìm những cơ sở uy tín để đảm bảo mua dược liệu chuẩn nguồn gốc xuất xứ.
Trên đây là những thông tin về đặc điểm, công dụng, các bài thuốc trị bệnh và những lưu ý khi sử dụng hà thủ ô. Mặc dù là thảo dược tốt với sức khỏe con người nhưng người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ để mang lại hiệu quả chăm sóc sức khỏe tốt nhất.