Phân loại khoa học:
Thủy Tiên, theo cách gọi tên hoa có nhĩa là “Nàng tiên nước“, nàng tiên hoa nơi thuỷ cung. Quả như vậy, Thủy Tiên là một loài hoa không nhan sắc loè loẹt, rực rỡ như những loài hoa khác mà mảnh mai, trinh khiết, thuỳ mị, mang phong cách nữ tính, ưa sạch sẽ, đầy vẻ quý phái. Thủy Tiên thuộc họ hàng, bà con với hoa huệ, nhưng lá ngắn hơn, củ to hơn, gần như củ hành tây và củ loa kèn (dại).
Tất cả các loài thủy tiên có bao hoa hình loa kèn trumpet ở trung tâm được bao quanh bằng một vòng các cánh hoa. Các loài hoa thủy tiên truyền thống có màu vàng kim, nhưng bao hoa thường có màu tương phản. Các nhà nhân giống đã tạo ra một số loại thủy tiên với 2 hoặc 3 hàng cánh hoa, làm cho chúng trông giống như một quả cầu nhỏ màu vàng. Các giống khác có các cánh hoa xếp nếp hoặc bao hoa trung tâm được kéo dài hay nén nhỏ.
Hoa thủy tiên đôi khi còn được gọi là hoa trường thọ, nhưng một cách chặt chẽ thì tên gọi này chỉ áp dụng cho một loài là Narcissus jonquilla và các giống trồng được tạo ra từ loài này.
Vị thuốc từ hoa thủy tiên.
Người ta yêu thủy tiên vì vẻ đẹp quý phái và hương thơm đặc biệt, nhưng chắc hẳn sẽ thêm quý loài hoa này nếu biết rằng nó còn là một vị thuốc chữa bệnh. Thủy tiên hoa có tên khoa học là Narcissus tazetta L.var.chinensis Roem , trong thành phần hóa học của hoa có chứa 0,2-0,45% tinh dầu, trong đó chủ yếu là Eugenol, Benzaldehyde, Benzyl alcohol, Cinnamic alcohol. Ngoài ra, còn chứa Rutin, lsorhamnetin-3-rhamnoglucoside, Narcissin, Citronellol…
Theo dược học cổ truyền, hoa thủy tiên vị đạm, tính mát; rễ cây hoa vị cay đắng, tính lạnh; có công dụng khứ phong thanh nhiệt, hoạt huyết điều kinh, tiêu thũng giải độc; được dùng để chữa các chứng bệnh như kinh nguyệt không đều, phụ nữ ngũ tâm phiền nhiệt (nóng lòng bàn tay, bàn chân và vùng giữa ngực), mụn nhọt, viêm loét, viêm tuyến vú, quai bị, viêm hạch… Y thư cổ Bản thảo cương mục cho rằng, hoa thủy tiên có công năng “khứ phong khí”. Thường được dùng dưới dạng tươi hoặc khô, uống trong với liều từ 3-6g, dùng ngoài giã nát đắp hoặc nấu nước rửa.
(John Keats, 1795-1821)
Một ngày mùa xuân, Narcissus đến bên một dòng suối để uống nước. Chàng sững sờ ngắm nhìn bóng mình dưới lòng suối. Chàng vẫy gọi rồi đưa tay vuốt ve, bóng hình tan vỡ. Chỉ một dòng suối lạnh buốt đáp lại. Gọi mãi, gọi mãi… Cuối cùng, vì quá yêu thương hình ảnh của chính mình phản chiếu trên dòng suối, Narcissus mỏi mòn dần, gục chết bên đám cỏ xanh. Ở nơi chàng gục xuống, bỗng mọc lên một bông hoa trắng muốt, thoang thoảng hương thơm. Người ta gọi đó là hoa Thủy Tiên. Còn nữ thần Echo vốn yêu say đắm Narcissus nhưng không được đáp lại nên cũng đã héo hon tàn tạ dần cho đến khi chỉ còn âm thanh của nàng vương vấn nhớ nhung trên cõi trần gian.
Quả thật, đến mùa Xuân ấy, đúng như lời bà Tiên nói, mảnh đất khô cằn của người em bỗng nhiên mọc lên từng hàng hoa trắng, hương thơm ngào ngạt. Để nhớ đến sự chỉ dạy của bà Tiên ở ao năm xưa, mà người em đặt tên cho loại hoa này là Hoa Thuỷ Tiên.
– Này con, thôi đừng khóc nữa. Khoảng đất này của con là cả một kho tàng, mà chưa ai biết đấy thôi. Kho tàng này có chứa rất nhiều hạt mầm của một loại hoa quý vô giá. Mỗi năm, cứ đến mùa Xuân, thì loài hoa ấy sẽ đâm chồi nẩy lộc, nở từng hàng chi chít trên đất này. Con hãy hái hoa, và đem bán. Chẳng bao lâu cuộc sống con sẽ thay đổi.
Người em út rất buồn. Do nó vừa thương nhớ cha, vừa buồn trước sự đối xử tệ bạc của các anh; nên đành ngồi khóc một mình trước mảnh đất khô cằn. Bỗng nhiên, một bà Tiên từ mặt ao gần đó hiện lên trước mặt người em và bảo
Ngày xưa, có một ông phú hộ sinh được 4 người con trai. Khi biết mình sắp chết, ông gọi cả 4 người con đến rồi dặn dò các con phải yêu thương nhau; và chia gia tài của cha làm 4 phần đều nhau. Bốn người con hứa tuân lời cha trối lại, tuy nhiên, khi vừa chôn cất cha xong thì cả 3 người con đầu dành hết phần gia tài chỉ để lại cho đứa em út một mảnh đất khô cằn.
Và cũng vì việc đã khiến cho người ta tin rằng hoa Thuỷ Tiên mang lại tài lộc và thịnh vượng. Vì vậy, mỗi dịp Tết đến, chơi hoa thuỷ tiên trở thành một tục lệ đón Xuân. Những ngày cuối năm, Thuỷ Tiên được chăm sóc để hoa nở đúng Giao Thừa, hy vọng mang đến tài lộc sung túc và may mắn trong năm mới.
(William Wordsworth, 1770-1850)
– Ngày xưa, có một ông phú hộ sinh được 4 người con traị Khi biết mình sắp chết, ông gọi 4 người con đến, dặn dò các con phải chia gia tài của cha làm 4 phần đều nhaụ Bốn người con hứa tuân lời cha trối lại, tuy nhiên, vừa chôn cất cha xong thì 3 người con đầu dành phần gia tài nhiều hơn người em út. Họ chỉ chia cho đứa em út một mảnh đất khô cằn.
Những hình ảnh đẹp cả Hoa Thuỷ Tiiên
Người em út rất buồn, vừa thương nhớ cha, vừa buồn các anh xử tệ với em. Đang ngồi khóc một mình trước mảnh đất khô cằn, thì người em bỗng thấy một bà Tiên từ mặt ao gần đó hiện lên bảo: – Này con, thôi đừng khóc nữạ Khoảng đất này của con có chứa một kho tàng, mà các anh của con không biết. Kho tàng này chưá nhiều mầm của một loại hoa quý vô giá. Mỗi năm, cứ đến mùa Xuân, thì hoa đâm chồi nẩy lộc, nở từng hàng chi chít trên đất đai của con. Con sẽ hái hoa, đem bán, rất được giá. Nhờ đó, chẳng bao lâu thì con sẽ giầu có hơn các anh. Quả thật, đến mùa Xuân ấy, đúng như lời bà Tiên nói, mảnh đất khô cằn của người em bỗng nhiên mọc lên từng hàng hoa trắng, hương thơm ngào ngạt. Để nhớ đến ơn lành của bà Tiên, người em đặt tên cho loại hoa này là Hoa Thuỷ Tiên. Những người thích hoa, chơi hoa, và những người nhà giầu đã thi nhau đến mua hoa Thuỷ Tiên hiếm quý, với giá rất đắc. Chẳng bao lâu, người em trở nên giầu có, nhiều tiền bạc. Rồi cứ mỗi năm Tết đến, người em út lại giầu thêm, nhờ mảnh đất nở đầy hoa thơm tươi thắm. Người em trở nên giầu hơn 3 người anh tham lam kiạ Người ta tin rằng Hoa Thuỷ Tiên mang lại tài lộc và thịnh vượng. Do vậy, mỗi dịp Tết đến, chơi hoa thuỷ tiên trở thành một tục lệ đón Xuân. Những ngày cuối năm, Thuỷ Tiên được chăm sóc để hoa nở đúng Giao Thừa, hy vọng mang đến tài lộc sung túc và may mắn trong năm mớịNhững hình ảnh đẹp cả Hoa Thuỷ Tiiên
Cũng từ lâu lắm, theo thần thoại Hy-Lạp, có chuyện hoa Thủy Tiên mà tên của hoa chính là tên của công tử khôi ngô tuấn tú của Chúa Cephissus và nữ thần Liriope. Theo nhiều tài liệu, những chi tiết có đôi chỗ thuật khác nhau, nhưng nếu bỏ qua những tiểu tiết ấy, thì tóm lược huyền thoại kể rằng, chàng trai thanh tú ấy từ chối tình yêu và xa tránh người đẹp Echo mỗi khi nàng đến gần…. Chàng cho rằng nàng phiền nhiễu chàng vì cái tật quái dị là nàng Echo hay lập lại chữ cuối của những lời chào hỏi. Echo tủi phận, mặt đỏ lên , phải lẫn tránh vào rừng mang theo nỗi buồn tủi rồi chết đi trong hang động, xương nàng hóa thành sỏi đá, thể xác nàng chẳng còn gì ngoài tiếng vang vọng khi có ai gọi vào. Không riêng gì đối với Echo, chàng trai thanh tú ấy cũng hất hủi và gây thất vọng cho nhiều thiếu nữ khác. Oán ghét và có một cô gái đã cầu khẩn kêu van mà lời kêu thấu đến Trời, và Thần Aphrodite (Nemesis) đã giáng xuống bản án quả báo dội ngược vào xác thân của chàng trai để trừng phạt, là cho chàng bị mang cái tật phải yêu chính hình bóng của mình phản chiếu trên mặt hồ. Mê đắm cái đẹp của mình, nhưng không tọai nguyện với cái tình yêu một hình bóng ảo như vậy, chàng không thể nào trao nụ hôn hay có được vòng tay ấp ủ…Khi buồn khổ quá, chàng kêu lên Chao ôi ! thì cũng chỉ nghe vọng lại tiếng …ô…ôi!!! (Alas !) từ bề sâu của đáy hồ. Một hôm, chàng với tay ôm choàng lấy ảnh ảo của chính mình ẩn hiện dưới mặt hồ rồi chết chìm dưới nước và hóa thành một loài hoa, để lại cho đời cái tên là Narcissus là Hoa Thủy Tiên, có gốc từ chữ narcissism, nghĩa là tựï yêu mình vậỵ. Tên khoa học của Hoa Thủy Tiên là Narcissus , còn tên phổ thông lưu truyền trong dân gian là Daffodil.
Poor love-struck Echo, stuck with repeating
everything he said. He might
have thought he deserved it,
to have a nymph for a girlfriend, who’d confirm
everything he said; he might
have loved how she mirrored him,
a girlfriend who’d say You’re pretty
when he told her she was pretty,
who’d love him more than her mirror.
Not that they had mirrors in those days;
that was the problem. Anyway, she was pretty,
but he wasn’t interested in nymphs.
If only they’d had mirrors in those days
he wouldn’t have drowned in that reflecting pool,
finding it more interesting than nymphs.
But maybe he’d have beat his head against a mirror
and killed himself anyway, pool or no pool.
No free will in those days—it was all the gods.
You could beat your head against your fate, but still,
if you were Narcissus, you’d end up a white flower
stuck in the ground with no will, plucked or trampled by gods,
and someone would say it was deserved,
for beauty to come down to a white flower,
a poor echo, and someone’s love stuck
in the ground, the ground, the ground, the ground.
(Kim Addonizio)
Sắc hương và cái dáng xinh đẹp của hoa thủy tiên vẫn còn là nguồn cảm hứng của rất nhiều thi sĩ. Từ 200 năm trước đây, Thi Sĩ Wordsworth đã lưu lại những dòng thơ bất hủ về Daffodil :
I wandered lonely as a cloud
That floats on high o’er vales and hills,
When all at once I saw a crowd,
A host, of golden daffodils;
Beside the lake, beneath the trees,
Fluttering and dancing in the breeze.
Continuous as the stars that shine
And twinkle on the milky way,
They stretched in never-ending line
Along the margin of a bay:
Ten thousand saw I at a glance,
Tossing their heads in sprightly dance.
The waves beside them danced; but they
Out-did the sparkling waves in glee:
A poet could not but be gay,
In such a jocund company:
I gazed–and gazed–but little thought
What wealth the show to me had brought:
For oft, when on my couch I lie
In vacant or in pensive mood,
They flash upon that inward eye
Which is the bliss of solitude;
And then my heart with pleasure fills,
And dances with the daffodils.
(William Wordsworth)
Thủy Tiên
Tôi cô đơn như mây trời phiêu lãng
Lướt bay cao qua vựïc đá núi đồi
Bỗng ngàn hoa khoe sắc đón chào tôi
Ôi ! Thủy Tiên đóa hoa vàng rựïc rỡ
Dưới tàn cây, bên hồ xanh đua nở
Trước gió ngàn tha thướt múa vui ca
Trông xa xa như một dãi ngân hà
Ðêm dầy dặc muôn vì sao lấp lánh
Bước thênh thang trên con đường vô định
Và vươn dài theo vịnh biển mênh mang
Trước mắt tôi sao xiết kể vô vàn
Ngàn cánh hoa tưng bừng vui múa hát
Cùng sóng biển lăn tăn mừng nhảy nhót
Riêng Thủy Tiên lả lướt dáng dịu dàng
Trong vô cùng thi sĩ thấy hân hoan
Dù là kẻ đứng ngoài không nhập cuộc
Tôi mãi nhìn chưa bao giỡ hiểu được
Cái món quà Thượng Ðế đã ban cho
Những đêm nằm trăn trở thấy bơ vơ
Giữa trống vắng và cõi lòng u uất
Là cảnh tượng chập chờn trong ánh mắt
An ủi mình khi quạnh quẽ đơn côi
Nhịp tim tôi đập sung sướng tuyệt vời
Là những lúc cùng thủy tiên nhảy múa
( Vương ngọc Long dịch thơ )
Theo văn hóa Ðông phương, hoa thủy tiên mang ý nghĩa tốt đẹp và an lành. Các cụ ta tin rằng thủy tiên đem đến may mắn, tài lộc và thịnh vượng. Mỗi độ đón Xuân về, nhiều gia đình trưng bày thủy tiên trong nhà khi cúng giao thừa, như để cầu mong được đón nhận được điềm tốt tới gia đình. Sựï trân trọng đã cho hoa thủy tiên một chỗ đứng thân thương và trở thành tập tục cũng như thú vui tao nhã . Các cụ ta rất hãnh diện về những thủ thuật, mà thủa xưa thường được gìn giữ như là bí quyết gia truyền, để tỉa cấy những giò thủy tiên, sao cho lúc khai hoa khoẻ mạnh, tươi đẹp, đúng giờ. Ngày ấy, ở xư” ta không có mấy sách vở , tài liệu nghiên cứu theo khoa học được phổ biến rộng rãi như bây giờ nhưng không phải vì vậy mà các tay chơi hoa thủy tiên cổ truyền của Á đông bị coi như là lạc hậu đâu. Căn cư” vào những kinh nghiệm xưa, phối kiểm những hiểu biết khoa học mới, cho thấy có những giá trị văn minh tương đồng rất cao trong hiểu biết, như là về thời gian, nhiệt độ , ánh sáng, ẩm độ, hun sưởi bằng khói nhang trầm, được áp dụng khi các cụ tỉa trồng thủy tiên trong chậu. Có khi để trì hoãn thời gian nở hoa, cho đúng giao thừa, là giờ phút linh thiêng của ý nghĩa đưa tiễn cái xấu đi và nhận cái mới tốt đẹp tới làm hên, các cụ còn sáng kiến dùng cách lấy gòn thấm nước lạnh phủ lên nụ hoa, để đạt cho được thời điểm chính xác mới haỵ
Ngày nay được biết rằng ở Âu Mỹ, mọi người cũng rất thích và coi thủy tiên là loài hoa số một của biểu tượng cho mùa xuân hy vọng, loài hoa thay lời người, mang đến sựï cầu chúc hạnh phúc an lành nhất. Sựï tin tưởng này đã đặt cho thủy tiên một vị trí cao trong kỷ nghệ trồng hoa bán tại Hoa Kỳ. Bên cạnh đó, hình tượng hoa thủy tiên còn được khai thác kinh tế triệt để trong các ngành thủ công mỹ nghệ và cả công nghiệp nặng. Thủy tiên hiện diện trong hội họa, nhiếp ảnh, in ấn, điêu khắc, thêu dệt, quần áo, nữ trang, mặt đồng hồ, dầu thơm, đèn cầy, đèn điện, hoa vải, đến gạch cẩn dùng trang trí xây cât nhà cửa…Hằng ngàn các sản phẩm này được làm bằng đủ mọi vât liệu như thủy tinh pha lê, sành sư”, gỗ, vàng bạc, vải vóc, kim loại…
