1. Nguyên tắc cơ bản:
Những người chơi cá 7 màu thường chơi cá dựa trên nhiều nguyên tắc khác nhau. Có người lựa chọn dòng cá 7 màu dựa trên nguyên tắc “độ hot”, dòng cá nào càng hiếm, càng độc đáo và ít người chơi thì họ càng thích. Có người lại cho rằng dòng cá 7 màu nào “giá bán” phải cao mới là cá đẹp. Người khác lại lựa chọn cá 7 màu với các tiêu chí hàng đầu là phải là cá RREA (real red eyes albino, có HTD (half thumb dorsal) hoặc là cá Ribbon, swallow….
Nguyên tắc mà tôi đưa ra để lựa chọn 1 dòng cá 7 màu dựa trên các ưu tiên về 3 yếu tố cơ bản: Sức khỏe, màu sắc hoa văn và cuối cùng là tính trạng vây, đuôi.
2. Làm thế nào để lựa chọn 1 chú cá 7 màu đẹp.
A. Vấn đề nguồn gốc, tên gọi và hình ảnh:
– Một người dù chơi cá 7 màu chỉ để cho biết, chơi theo phong trào hay chơi cá 7 màu với tư cách 1 thú vui lâu dài thì đều mong muốn sở hữu được những chú cá đẹp chuẩn. Tên gọi của cá là điều đầu tiên 1 người chơi cá 7 màu quan tâm.
Tuy nhiên 7 màu là loài rất dễ đột biến, do các vấn đề về thoái hóa gene và do tình trạng thông tin không đi kèm hình ảnh, tình trạng không có quy định mang tính bắt buộc về quy trình đặt tên cá, không có sự phân biệt rõ ràng giữa các đặc điểm khác biệt giữa các dòng cá, nên người chơi 7 màu gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc xác định chính xác tên gọi của dòng cá mình đang nuôi, muốn sở hữu hoặc muốn chia sẻ.
Thực tế ở Việt Nam đã xảy ra nhiều vấn đề về trao đổi, mua bán cá 7 màu mà nguyên nhân chính xuất phát từ tình trạng này.
– Tôi xin đưa ra một vài lưu ý để giúp những người mới chơi cá 7 màu có thể tránh lâm vào tình trạng mua phải chú cá không như ý mình:
+ Trước khi mua cần tìm hiểu thật kỹ về tên gọi, đặc điểm về màu sắc và hoa văn của dòng cá bạn muốn mua.
+ Cần có xác nhận về hình ảnh chắc chắn với người mua cá, để đảm bảo rằng con cá bạn định mua có đầy đủ tính trạng màu sắc, hoa văn mà bạn muốn.
B. Cách lựa chọn từng cá thể trong đàn:
– Nếu bạn có điều kiện để được lựa chọn cá 7 màu từ một đàn cá, hãy bỏ thời gian ra để quan sát hoạt động của chúng.
– Tuổi của cá làm giống nên được lựa chọn trong thời gian cá đạt từ 3-4 tháng tuổi. Điều kiện lý tưởng nhất để chọn cá giống đó là cá đực và cá mái phải nuôi riêng biệt, khi cá đực đã đủ trưởng thành sinh dục và cá mái đã ôm bụng trứng lớn nhưng chưa thụ tinh.
Trước khi lựa chọn mua cá nếu có điều kiện tốt nhất thì người mua nên xem chất lượng của cặp cá bố mẹ của cá mà mình định mua. Vì cá con sẽ hội tụ những phẩm chất được truyền lại từ cá cha mẹ.
– Điều kiện đầu tiên đương nhiên là đàn cá đó phải không bị bệnh tật, hoặc tốt nhất là chưa từng trải qua việc nhiễm bệnh hay điều trị hóa học ( Vì trong một số trường hợp khả năng sinh sản của cá 7 màu bị ảnh hưởng do bệnh hoặc do bị điều trị hóa học).
– Tiếp đến bạn hãy chú ý tới những con cá nổi bật nhất trong đàn, cả đực và mái. Như nguyên tắc cơ bản tôi đã đề cập, sức khỏe là yếu tố đầu tiên để lựa chọn cá. Những cá thể đạt tiêu chuẩn phải đáp ứng điều kiện cá khỏe, thân dày, ngắn, tròn, người thẳng, cuống đuôi ngắn và dày, không bị dị tật, không bị thương do đánh nhau. Một chú cá cuống đuôi ngắn và dày thì có thể mang được cái đuôi lớn. Một cá thể khỏe mạnh trong đàn sẽ không bị yếu thế trong cuộc chiến tranh giành không gian sống hoặc thức ăn. Một con cá có thể có cái đuôi và vây rất lớn nhưng nếu cá đó bị gù vì bộ vây đuôi quá nặng, cá không thể xòe hết vây đuôi khi đang ở độ tuổi trong vòng 3-5 tháng thì con cá đó coi như không đạt tiêu chuẩn về sức khỏe. Dáng bơi phải nhẹ nhàng, uyển chuyển.
– Nếu cá đực và cá cái được thả riêng, nên chú ý lựa chọn những cá thể có kích cỡ lớn nhất trong đàn. Lưu ý đối với cá 7 màu ở độ tuổi 3-4 tháng có 1 số cá thể đực đạt kích cỡ rất lớn nhưng hoa văn và màu sắc vẫn chưa phát triển hết, nhưng ở độ tuổi 5 tháng thì hoa văn và màu sắc rất lý tưởng, vì vậy dù cá đực chưa lên hết hoa văn và bung đuôi (nhưng có kích thước vượt trội so với các cá thể đực còn lại trong đàn) thì bạn vẫn nên lựa chọn. Những cá thể này là những cá thể có sức sống mạnh nhất trong đàn, sẽ rất lý tưởng để chọn làm cá giống. Đối với cá mái bạn nên lưu ý lựa chọn những con mái có bụng lớn (khả năng ôm được nhiều trứng, mắn đẻ), tròn người, thân dày.
– Hoa văn và màu sắc của cá phải nét, đạt tiêu chuẩn về độ bao phủ và có đầy đủ tất cả các đặc điểm bắt buộc mang tính đặc trưng của dòng cá. Đối với các dòng cá solid màu thì yếu tố đậm nhạt và mức độ bao phủ của màu sắc trên thân cá được ưu tiên.
Trong đó thường thì màu sắc càng đậm và sáng thì càng được ưa chuộng. Mức độ bao phủ màu sắc trên thân cá cần đạt từ 90-95% trở lên để có thể coi là 1 chú cá giống có màu sắc tốt.
Đối với các dòng cá hoa văn, thì yếu tố hoa văn chuẩn xác, mức độ dày đặc và nhuyễn của hoa văn cần đặc biệt chú ý. Cần chú ý không lựa chọn những cá thể bị nhiễm màu sắc lạ. Một số trường hợp người chơi cá lựa chọn những cá thể bị nhiễm 1 chút màu sắc lạ, sau khi sinh sản đàn cá con vẫn có những cá thể đạt màu sắc chuẩn, nhưng về cơ bản thì tính trạng nhiễm màu này đã bị di truyền cho đời sau.
– Vây và đuôi của cá phải căng, xòe thường xuyên trong quá trình cá bơi, ưu tiên lựa chọn những cá thể có bộ vây đuôi lớn, có đặc tính đặc biệt như ribbon, swallow, high dorsal…
Đa số người chơi cá 7 màu đều mơ ước sở hữu những chú cá có vây đuôi lớn, có tính trạng đặc biệt ribbon hay swallow vì những chú cá này có vẻ đẹp ấn tượng. Tuy nhiên cần lưu ý tính trạng ribbon là tính trạng do gene trội quy định sẽ nhanh thể hiện ở đời con cháu, còn tính trạng swallow là tính trạng do gene nặn quy định nên nó sẽ cần có nhiều thời gian để xuất hiện ở các đời cá sau, và tỉ lệ xuất hiện là không cao.
C. Di truyền và đồng huyết, đột biến gene:
– Đây có lẽ là vấn đề làm đau đầu rất nhiều người chơi cá 7 màu ở Việt Nam. Nếu bạn mơ ước 1 cặp cá 7 màu bố mẹ bất kỳ sinh sản ra cá con đạt tỉ lệ 100% giống cá bố mẹ, thì đó là điều không tưởng.
Cũng như cái tên của mình, cá 7 màu trải qua một thời gian dài chắt lọc do con người và sự can thiệp của công nghệ gene, đã trở thành 1 loài cá có hệ gene rất phong phú. Nhưng hậu quả của nó là sức đề kháng của cá 7 màu về cơ bản trở nên yếu hơn so với tổ tiên của chúng và đồng thời hệ gene của chúng cũng thiếu độ ổn định.
Một số ý kiến cho rằng do chất lượng cá giống nhập khẩu từ nước ngoài là không tốt nên dẫn tới tình trạng này. Nhưng tôi cho rằng đa phần là do bản chất của hệ gene cá 7 màu thiếu ổn định, tiếp đến là do tình trạng đồng huyết, có trường hợp do đột biến gene nhưng chỉ là cá biệt.
– Việc lựa chọn cá 7 màu giống đạt tiêu chuẩn về mặt di truyền hiện nay chỉ có thể phân định dựa vào đặc tính của từng dòng cá riêng biệt. Đối với tính trạng see thru gần như đòi hỏi di truyền là 100%.
Còn lại đa phần các dòng cá khi đời con kế thừa được 85-90% đặc tính cơ bản của cá bố mẹ thì đã được coi là di truyền tốt (thường gọi là thuần chủng). Đối với cá solid màu thì tiêu chuẩn này rất dễ đánh giá. Người chơi cá chỉ cần dựa vào mức độ thuần màu của đàn con cũng như các tính trạng về vây, đuôi là có thể đánh giá được cá bố mẹ có đạt chất lượng di truyền hay không.
Tuy nhiên đối với các dòng cá đa màu sắc hoặc hoa văn như tuxedo, lace, snakeskin, mosaic, grass thì việc đánh giá di truyền trở nên khó khăn hơn rất nhiều. Sự khó khăn này đa phần nằm ở chỗ người chơi cá khó có thể xác định sự khác biệt ở đời cá con xảy ra là do nguyên nhân nào? Có thể do cá giao phối cận huyết quá nhiều dẫn tới thoái hóa gene, cũng có thể do đột biến ngẫu nhiên, hoặc do đặc trưng di truyền? Ở đây tôi xin đưa ra một số trường hợp cá con có nhiều đặc điểm khác biệt nhưng cá bố mẹ vẫn được đa phần người nuôi thừa nhận và cho là thuần chủng về gene:
- Cá Blue Grass mắt đen sinh sản ra cá RREA Blue Grass hoặc Red Grass mắt đen hoặc Multi Grass mắt đen: Điều kiện đặt ra ở đây là cá con vẫn có đầy đủ hoa văn grass và tính trạng vây đuôi như cá bố mẹ, chỉ khác biệt về mặt màu sắc. Cá con Red Grass mắt đen khi cho sinh sản sẽ ra cá con toàn bộ là Red Grass mắt đen (có thể có RREA Red Grass). Multi Grass mắt đen sinh sản ra multi grass mắt đen.
- Cá RREA Blue Grass sinh sản ra RREA Red Grass: Điều kiện là cá con có đầy đủ hoa văn grass và tính trạng vây đuôi giống bố mẹ, chỉ khác ở màu sắc đỏ thay vì xanh blue. RREA Red Grass này khi sinh sản sẽ ra toàn bộ cá con là RREA Red Grass.
- Cá Lace các loại sinh sản ra cá con Snakeskin: Điều kiện là cá con hoa văn snakeskin bao phủ toàn thân, màu sắc và tính trạng vây đuôi giống cá bố mẹ. Các con Snakeskin khi cho sinh sản sẽ ra cá con là Lace hoặc Snakeskin.
- Cá Lace mắt đen sinh sản ra cá RREA Lace cùng màu sắc với cá bố mẹ: Điều kiện là cá con RREA Lace khi sinh sản sẽ ra toàn bộ RREA Lace hoặc RREA Snakeskin cùng màu sắc với cá bố mẹ.
- Cá RREA Gold Platinum sinh sản ra cá con RREA Gold, RREA Platinum và 1 loại nữa thường được gọi là cá kem: Điều kiện là cá con có tính trạng vây đuôi của cá bố mẹ.
– Một số trường hợp thoái hóa gene điển hình:
- Cá Full Black: Đời cá con bị nhiễm xanh lục nhạt.
- Cá RREA Full Red: Đời cá con bị nhiễm xanh dương nhạt.
- Cá Tuxedo White mắt đen: Đời cá con bị nhiễm xanh lục nhạt.
- Cá RREA Tuxedo White: Đời cá con bị nhiễm vàng nhạt.
- Cá RREA Blue Topaz: Cá con bị nhiễm các màu xanh lục, đỏ hoặc trắng, vàng.
- Cá Purple Grass mắt đen: Cá con chấm bi grass k đều, hoa văn và màu sắc thân không ổn định.
- Cá RREA Yellow Lace King Cobra: Cá con bị nhiễm đỏ, thoái hóa ra màu sắc vàng nâu hoặc đỏ nâu…
- Cá Green Moscow mắt đen: Cá con bị nhiễm đỏ.
- Cá RREA Yellow Leopard: Cá con bị nhiễm đỏ.
- Cá RREA Red Grass: Cá con trùng huyết nhiều đời bị mất bi và chuyển thành các mảng màu đỏ liền mạch, một số trường hợp thì bị biến thành chấm bi dày màu vàng tươi nhưng hoa văn thân cá không ổn định và có sắc đỏ.
– Các trường hợp cá bị thoái hóa do giao phối gần ở Việt nam xuất hiện rất nhiều và rất thường gặp. Các đặc trưng thường thấy nhất của các loại cá này là hình thể của cá thường có thân rất dài, bị nhiễm các màu sắc và hoa văn lạ, sức sống của cá kém hơn tương đối so với các dòng cá 7 màu được coi là có độ thuần chủng cao hơn.
– Sự thiếu ổn định về gene của cá 7 màu mặt khác lại là ưu thế được nhiều người chơi sử dụng tốt. Trong quá trình chơi cá 7 màu, tôi nhận thấy hiện nay có rất nhiều người chơi ở Việt Nam đã mạnh dạn tiến hành việc lai tạo cá, với mục tiêu tạo ra những dòng cá mới, đẹp, lạ và mang độc quyền sáng tạo của người chơi cá 7 màu tại Việt Nam.
Mặc dù công việc lai tạo vẫn chỉ tiến hành ở mức độ thủ công và nhỏ lẻ, không áp dụng nhiều công nghệ tiên tiến, nhưng cộng đồng chơi cá 7 màu Việt Nam đã ghi nhận những thành công bước đầu trong công tác lai tạo mới hoặc phục hồi những dòng cá 7 màu tưởng như đã bị mất đi.
Dù còn nhiều tranh luận về vấn đề đặt tên cá, chất lượng của dòng cá tạo ra hoặc là mức độ thuần chủng của các dòng cá mới, nhưng một điều không thể phủ nhận là tâm huyết không nhỏ, công sức nghiên cứu và tìm hiểu với mục tiêu cuối cùng là tạo ra dòng cá mới và phát triển phong trào cá 7 màu tại Việt Nam.
– Vấn đề phục hồi các dòng cá cũ, lai tạo các dòng cá 7 màu mới tại Việt Nam tôi xin được đề cập tới trong một bài viết khác :).
Rất mong nhận được phản hồi của các bạn có cùng niềm đam mê. Chúc các bạn sớm có được những chú cá 7 màu ưng ý.