Mận hậu
Mận hậu được biết đến là thứ quả đặc trưng núi rừng phía Bắc, được trồng nhiều ở các tỉnh Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn. Ở mỗi nơi mận lại có hương vị khác nhau, và có lẽ mảnh đất Sơn La được thiên nhiên ưu ái nhiều điều kiện thuận lợi đặc biệt thích hợp cho sự phát triển của cây mận nên mận hậu Sơn La khá ngon và nổi tiếng.
Ngay từ cuối tháng 3 đầu tháng 4, những trái mận còn xanh vỏ đã được hái để phục vụ nhu cầu thưởng thức sớm của thực khách. Chính vụ vào tháng 5, tháng 6. Du khách đến với Sơn La vào mùa mận chín sẽ có dịp chiêm ngưỡng những vườn mận xum xuê, nặng trĩu quả rộ đỏ tím trong ánh nắng hè rực rỡ.
Những trái mận đầu mùa quả nhỏ, vỏ xanh, có vị thanh mát, chua rôn rốt, vẫn còn giữ nguyên phấn. Quả mận xanh da căng bóng, giòn chấm với muối ớt giã “chẳm chéo” – món chấm đặc sản của dân tộc Thái càng khiến hương vị mận Sơn La trở nên đặc biệt, riêng có hơn bao giờ hết. Khi chín mận hậu có màu đỏ tím, căng mọng, ăn giòn, vị dịu ngọt.
Mận hậu giàu dưỡng chất, vitamin tự nhiên như B1, B2, PP và vitamin C có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, giải độc, kích thích tiêu hóa, lợi tiểu. Ngoài ra trong quả mận chứa nhiều hoạt chất chống oxy hóa có lợi cho cơ thể, phòng tránh nguy cơ mắc các bệnh ung thư, ngăn ngừa lão hóa…Nhờ vào hương vị đặc biệt và có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, từ lâu mận hậu đã trở thành thứ quả yêu thích mà khách du lịch đến với Sơn La đều muốn thưởng thức và không quên mang về làm quà cho người thân, bạn bè.
Để đổi mới hương vị, mận hậu còn được chế biến thành nhiều sản phẩm như mận hậu dầm chua cay mặn ngọt lạ miệng hấp dẫn, nước ép mận thanh mát, giải nhiệt, mứt mận chua chua ngọt ngọt thơm ngon hay rượu mận thơm hương, vị nồng, ngọt ngào, dễ chịu.
Táo mèo (Sơn tra)
Quả táo mèo, còn gọi quả sơn tra là một loại quả đặc sản của tỉnh Sơn La, nằm trong top 50 đặc sản trái cây nổi tiếng Việt Nam.
Cây táo mèo mọc tự nhiên, xen lẫn cây rừng trên những dãy núi cao từ 1500 – 2000m (so với mực nước biển) ở các huyện vùng cao của tỉnh Sơn La như: huyện Bắc Yên, huyện Mường La, huyện Thuận Châu. Táo mèo ra hoa vào cuối mùa xuân tầm tháng 3 tháng 4 và có quả vào mùa thu từ tháng 8 tới tháng 10. Vào vụ thu hoạch, bà con rủ nhau mang gùi lên rừng hái táo rồi bán cho các thương lái hoặc đem xuống chợ bán. Quả táo mèo ngon là quả không quá to, có màu vàng trong hoặc hồng phấn.
Táo mèo trong tiếng dân tộc Mông gọi là tu di, có mùi thơm đặc trưng, vị chua chát, thuộc nhóm tiêu thực hóa tích, vừa là vị thuốc quý vừa dùng để giải khát trong ngày hè. Trong táo mèo có chứa các hoạt chất như: Axit tactric, vitamin C, hydrat cacbon và protit. Rượu táo mèo giúp tiêu hóa tốt, làm giảm hàm lượng cholesteron, ổn định huyết áp cho tim mạch, có tác dụng giảm béo; tinh dầu chiết xuất từ táo mèo có tác dụng lưu thông mạch máu, tăng cường oxy lên các tế bào cơ tim. Ngoài ngâm rượu táo mèo có thể dùng ngâm đường để giải khát hoặc chế biến các món ăn vặt như siro, ô mai, mứt…
Nhờ có những công dụng tốt cho sức khỏe, quả táo mèo rất được ưa chuộng, được đưa đi tiêu thụ trên nhiều tỉnh thành trong cả nước và trở thành nguồn thu nhập chính của bà con dân tộc các huyện vùng cao của tỉnh Sơn La. Nhận thức được hiệu quả kinh tế cao do táo mèo đem lại, những năm gần đây tỉnh Sơn La đã có chính sách đưa cây táo mèo thành loại cây chủ lực trong phát triển kinh tế địa phương giúp người dân thoát nghèo, ổn định cuộc sống, từng bước vươn lên làm giàu. Hiện nay, ngoài diện tích táo mèo tự nhiên, diện tích táo mèo trồng mới trên địa bàn tỉnh Sơn La không ngừng mở rộng, trong đó huyện Bắc Yên là nơi tập trung diện tích táo mèo lớn và ngon nhất tỉnh Sơn La.
Hầu hết người dân tại các xã vùng cao của huyện Bắc Yên như: Xím Vàng, Hang Chú, Làng Chếu, Tà Xùa…đã chuyển sang trồng loại cây này. Huyện Bắc Yên đã chỉ đạo Trung tâm Khuyến nông huyện tổ chức tập huấn về kỹ thuật trồng, kỹ thuật nhân giống, hỗ trợ giống cho người dân để trồng mới, phối hợp với các doanh nghiệp thu mua, chế biến quả táo mèo để đảm bảo luôn có đầu ra cho người dân với giá ổn định. Theo số liệu thống kê, tính đến cuối năm 2014, diện tích rừng có cây táo mèo mọc tự nhiên và trồng theo các chương trình dự án trên địa bàn huyện Bắc Yên khoảng 2.000 ha. Huyện phấn đấu đến năm 2015, địa bàn các xã vùng cao có 3.100 ha cây táo mèo.
Đào Sơn La
Chắc hẳn ai đã một lần đến Sơn La vào dịp đầu xuân sẽ rất ấn tượng, thích thú với sắc hồng của hoa đào ngập tràn khắp núi rừng. Nhưng vườn đào không chỉ đẹp khi ra hoa mà nó còn rất đẹp khi vào mùa thu hoạch. Những trái đào căng mọng, rám nắng, ửng hồng như đôi má thiếu nữ dưới ánh nắng le lói lọt qua những kẽ lá chiếu xuống, như mời gọi thưởng thức khiến du khách mê mẩn.
Đào là giống cây ưa lạnh, hợp với thổ nhưỡng ở Sơn La, đặc biệt là Mộc Châu. Vì thế từ lâu đào đã được biết tới là sản vật đặc trưng của mảnh đất này và biến nơi đây thành vựa đào của vùng Tây Bắc. Tầm tháng 4, tháng 5 hàng năm là mùa đào chín, lúc này những con đường lên Sơn La đâu đâu cũng hồng rực sắc màu của đào.
Quả đào là món quà tuyệt vời mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Đào Sơn La có đặc điểm vỏ xanh và phớt hồng những chỗ rám nắng, bên ngoài phủ một lớp lông tơ, ăn giòn tan, dóc hạt, có vị chua ngọt rất ngon.
Đào chứa các chất oxy hóa hỗ trợ tiêu hoá, làm sạch và giải độc cho thận. Quả đào cũng chứa hàm lượng chất xơ cao có lợi cho sức khỏe tim, giảm nồng độ cholesterol. Trong thịt quả đào chứa nhiều chất sắt giúp thúc đẩy khả năng tái sinh hemoglobin, phòng ngừa thiếu máu do thiếu sắt.
Xoài Yên Châu
Xoài tròn Yên Châu là giống cây đã được phát triển qua nhiều năm, gắn bó rất thân thiết với người dân vùng đất Yên Châu và trở thành niềm tự hào của nhân dân các dân tộc nơi đây. Xoài tròn Yên Châu nổi tiếng bởi chất lượng và mùi thơm đặc trưng, đã được đưa vào danh mục nguồn gien cây trồng quý hiếm cần bảo tồn và phát triển theo quyết định số 79/2005/QĐ-BNN, ngày 15/12/2005 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Cùng với xoài cát Hòa Lộc (Tiền Giang), xoài trong Yên Châu là một trong 2 loại xoài ngon nhất trong cả nước, được Cục sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý.
Đúng như tên gọi, xoài tròn Yên Châu có hình dạng khá tròn, kích thước quả không lớn, trọng lượng chỉ từ hơn 100g đến khoảng 200g tuy nhiên tỷ lệ phần thịt khá nhiều. Khi chín thịt xoài mềm, màu vàng đỏ, có vị ngọt đậm đà và mùi thơm đặc trưng, khó lẫn với bất kỳ loại xoài nào ở Việt Nam. Trong quả xoài có chứa hàm lượng các vitamin và khoáng chất khá cao.
Khu vực các xã Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sập Vạt huyện Yên Châu tập trung ở các ven sông suối, nằm trên vùng gò đồi có địa hình thấp đến trung bình, có điều kiện địa lý, thổ nhưỡng, khí hậu đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của giống xoài này. Ngoài các yếu tố tự nhiên, người dân địa phương còn có các bí quyết trong việc trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản góp phần tạo nên chất lượng, thương hiệu của xoài tròn Yên Châu.
Na dai Mai Sơn
Nếu như Mộc Châu nổi tiếng với mận, đào, Yên Châu có niềm tự hào là xoài tròn thì na dai là sản vật đã trở thành thương hiệu của vùng đất Mai Sơn, là món quà quen thuộc để du khách thập phương dừng chân mua về khi đi qua Mai Sơn mỗi độ vào thu. Na dai Mai Sơn không chỉ phục vụ nhân dân trong tỉnh mà còn rất được yêu thích tại thị trường Hà Nội và các tỉnh lân cận.
Na dai Mai Sơn có vỏ mềm, màu xanh, thịt màu trắng lại ít hạt, vị ngọt sắc, mùi thơm đặc biệt, ăn rất ngon miệng. Na dùng làm sinh tố, kem ăn cũng rất ngon. Mỗi năm vào dịp tháng 8 là thời điểm thu hoạch na, dọc 2 bên đường quốc lộ 6 đoạn qua Mai Sơn na được bày bán rất nhiều tạo nên một không khí mua bán nhộn nhịp. Những năm gần đây, các hộ trồng na dai ở Mai Sơn đã áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào chăm bón, đặc biệt bà con thực hiện kỹ thuật thụ phấn nhân tạo cho na nhờ vậy năng suất cao hơn, trái to, đẹp và nhiều cùi hơn.
Để mua được na ngon, nên chọn những quả có vỏ mềm, mỏng, không thâm đen và nứt nẻ, gai to, mắt nở và phẳng, hơi nứt nhưng vẫn còn cuống, đó là na chín cây, ăn ngọt và thơm. Để tránh chọn nhầm na bở, cần lưu ý na dai có đặc điểm là các múi dính chặt vào nhau cả khi chín, vỏ mỏng, có thể bóc ra từng mảng như vỏ quýt và na dai ăn ngọt hơn na bở.
Trong quả na chứa nhiều chất dinh dưỡng thiết yếu, chất chống oxy hóa, vitamin và khoáng chất…có lợi ích vô cùng to lớn đối với sức khỏe. Đặc biệt, quả na rất giàu vitamin C, rất hữu ích trong việc tăng cường hệ miễn dịch của con người.
Đến Sơn La, không có gì tuyệt hơn là được tự tay chọn những quả ngon nhất, lau qua rồi thưởng thức ngay tại vườn để cảm nhận sự tươi ngon của trái cây nơi đây. Nhưng nếu không có điều kiện vào vườn, du khách có thể chọn mua quả tại các sạp hàng dọc 2 bên đường của các bà, các chị người dân tộc Mông, Thái. Đôi khi chỉ là gánh hàng với vài túi mận, đào,…nhưng tất cả đều là hoa quả được bà con trẩy trong vườn nhà, mang ra bán cho khách qua đường, hoàn toàn tự nhiên, không chứa các hóa chất bảo quản độc hại. Vì thế du khách hoàn toàn có thể yên tâm về chất lượng và độ tươi ngon của trái cây.