Có hai vợ chồng ông lão đánh cá nghèo khổ. Một hôm, người chồng ra biển đánh cá, sau hai lần không được gì thì lần thứ ba kéo lưới được một con cá vàng. Con cá kêu van, xin thả ra và hứa đền ơn, ông không đòi hỏi gì.
Về nhà, ông lão kể cho vợ nghe thì mụ vợ tham lam bắt ông ra biển đòi cá trả ơn. Lần thứ nhất, đòi cái máng cho lợn ăn. Lần thứ hai, một cái nhà rộng. Lần thứ ba, để mụ vợ làm nhất phẩm phu nhân. Lần thứ tư, mụ đòi làm nữ hoàng. Đến lần thứ năm, mụ muốn làm Long Vương bắt cá vàng hầu hạ.
Tham vọng quá cao, cá vàng tức giận, lấy lại tất cả. Ông lão trở về với túp lều nát và mụ vợ bên cái máng sứt mẻ.
I. Đọc – Hiểu văn bản
Câu 1 : Trong truyện, mấy lần ông lão ra biển gọi cá vàng ? Việc kể lại những lần ông lão ra biển gọi cá vàng là biện pháp lặp lại có chủ ý của truyện cổ tích. Hãy nêu tác dụng của biện pháp này.
Trả lời :
– Trong truyện, ông lão ra biển gọi cá vàng 5 lần.
+ Lần 1 : yêu cầu cái máng lợn ăn – biển gợn sóng êm ả
+ Lần 2 : yêu cầu có tòa nhà đẹp – biển xanh đã nổi sóng
+ Lần 3 : yêu cầu thành bà nhất phẩm phu nhân – biển nổi sóng dữ dội
+ Lần 4 : yêu cầu thành nữ hoàng – biển nổi sóng mù mịt
+ Lần 5 : yêu cầu làm Long Vương – biển nổi sóng ầm ầm
– Việc kể lại như thế là biện pháp lặp lại có chủ ý của truyện cổ tích. Tác dụng của biện pháp này là :
+ Gợi ra các tình huống cuốn hút người nghe, người đọc.
+ Mỗi lần lặp lại đều xuất hiện những chi tiết mới (lòng tham của mụ vợ tăng lên, cảnh biển thay đổi, tâm trạng khác nhau của ông lão). Việc sử dụng biện pháp lặp lại, tăng tiến làm cho đặc điểm tích cách của các nhân vật và chủ thể của truyện lần sau xuất hiện được tô đậm hơn lần trước.
Câu 2 : Mỗi lần ông lão ra biển gọi cá vàng, cảnh biển thay đổi như thế nào ? Vì sao ?
– Mỗi lần ông lão ra biển gọi cá vàng, cảnh biển lại có những thay đổi :
+ Lần 1 : Biển gợn sóng êm ả
+ Lần 2 : Biển xanh đã nổi sóng
+ Lần 3 : Biển xanh nổi sóng dữ dội
+ Lần 4 : Biển nổi sóng mù mịt
+ Lần 5 : Một cơn dông tố kinh khủng kéo đến, mặt biển nổi sóng ầm ầm.
– Qua việc liệt kê so sánh trên, thấy rõ những phản ứng của biển tương ứng với những đòi hỏi ngày càng quá quắt của mụ vợ ông lão đánh cá. Biểu hiện của biển ở đây là biểu hiện của thiên nhiên, song cũng gợi liên tưởng đến thái độ của nhân dân trước thói xấu của con người.
Câu 3 : Em có nhận xét gì về lòng tham và sự bội bạc của nhân vật mụ vợ ? Sự bội bạc của mụ đối với chồng đã tăng lên như thế nào ? Khi nào sự bội bạc của mụ đi tới tột cùng ? (Chú ý thái độ của mụ đối với cá vàng thể hiện ở ý muốn cuối cùng).
– Qua 5 lần đòi hỏi cá vàng phải đáp ứng thì lần đầu là một đòi hỏi chính đáng. Lần 2 cũng chính đáng nhưng cá vàng đã hiểu được cái xu thế tất yếu của lòng tham nên biển xanh êm ả đã nổi sóng. Ba yêu cầu sau thật là quá quắt, nó gắn với sự bội bạc vì vậy mà cảnh tượng của biển mỗi lúc một dữ dội, mù mịt, rồi ầm ầm.
– Sự bội bạc cũng tăng lên.
+ Lần đầu mụ vợ mắng chồng là đồ ngốc.
+ Lần hai mụ mắng chồng to hơn.
+ Lần ba mụ mắng như tát nước vào mặt, bắt ông lão quét dọn chuồng ngựa.
+ Lần tư mụ nổi giận lôi đình tát vào mặt ông lão, định cho người lôi ông lão ra bờ biển. Sau đó khi làm nữ hoàng mụ vợ đuổi chồng và để cho mọi người chế giễu.
+ Lần năm mụ vợ lại sai người bắt ông lão đến và ra lệnh.
– Chính lòng tham không cùng của mụ vợ là yếu tố tạo nên mạch phát triển của cốt truyện. Mụ vợ tuy không có công lao gì với cá vàng, nhưng mụ lại đòi hỏi : vật chất (lần 1 và 2), đòi cả của cải và danh vọng (lần 3), đòi hỏi cả của cải, danh vọng và quyền lực (lần 4), đòi cả địa vị đầy quyền uy vô hạn không có trên thực tế (lần 5). Lòng tham đó thật là quái gở và không có hạn độ.
– Cùng với lòng tham vô độ, mụ vợ cũng thể hiện thái độ bội bạc ngày càng tăng tiến với chồng : từ mắng chồng “đồ ngốc” (đòi máng) đến “Mụ lại quát to hơn : “Đồ ngu!” (đòi nhà), rồi đến mắng như tát nước vào mặt : “Đồ ngu ! Ngốc sao ngốc thế !” (đòi làm nhất phẩm phu nhân). Chưa dừng lại, mụ còn “nổi trận lôi đình tát vào mặt ông lão : Mày cãi à ? Mày dám cãi một bà nhất phẩm phu nhân à ?” (đòi làm nữ hoàng). Chưa thỏa mãn, “được ít tuần, mụ lại nổi cơn thịnh nộ. Mụ sai người đi bắt ông lão đến (đòi làm Long Vương).
– Những chi tiết trên cho thấy lòng tham của mụ vợ càng tăng tiến thì tình nghĩa vợ chàng càng suy giảm đến mức không còn gì.
– Về một phương diện khác, với mụ vợ, ông lão đánh cá không chỉ là người chồng mà còn là ân nhân : nhờ lòng tốt của ông lão mà cá vàng đã cho mụ nhiều thứ mà thực ra mụ mơ cũng không có, nhưng mụ lại đối xử hết sức tệ bạc với ông. Nhưng khi lòng tham trở thành không đáy, sự bội bạc của mụ đi tới tột cùng : mụ coi ân nhân như chướng ngại vật, muốn gạt ra để cá vàng trực tiếp hầu hạ mụ.
Câu 4 :
Câu chuyện đã được kết thúc như thế nào ? Ý nghĩa của cách kết thúc đó.
– Cuối cùng mụ vợ được trở lại địa vị xưa với tài sản xưa là cái máng lợn ăn sứt mẻ.
– Ý nghĩa của cách kết thúc đó là :
+ Những kẻ vong ân bội nghĩa, tham thì thâm.
+ Phải tự mình lao động mới có thể gặp được những điều may mắn (ông lão đã kéo lưới mãi mới gặp được cá vàng).
+ Phải phấn đấu để có giàu sang, địa vị và phải biết khả năng của mình đến đâu chứ không đòi hỏi quá đáng, viển vông.
+ Phải sống giàu ân tình và nhân hậu chứ không được bội bạc, có mới nới cũ.
Câu 5 : Thảo luận ở lớp : Cá vàng trừng trị mụ vợ vì tội tham lam hay bội bạc ? Hãy nêu ý nghĩa tượng trưng của hình tượng con cá vàng.
– Cá vàng trừng trị mụ vợ vì cả hai tội : tham lam và bội bạc.
– Lòng tham đã làm mụ mù quáng, mất hết lương tri. Tuy nhiên, ở đây tội bội bạc có ý nghĩa quyết định khiến lòng tham trở nên vô hạn độ và dẫn đến sự trừng trị đích đáng của cá vàng đối với mụ.
– Ý nghĩa tượng trưng của hình tượng cá vàng cũng là ý nghĩa chủ đề của truyện :
+ Cá vàng thể hiện sự biết ơn đối với những tấm lòng nhân hậu.
+ Cá vàng thể hiện ước mơ công lí về sự trừng phạt đối với kẻ vong ân bội nghĩa, tham lam, ích kỉ vô độ.
II. Luyện tập
Câu 1 : Có người cho rằng truyện này nên đặt tên là Mụ vợ ông lão đánh cá và con cá vàng. Ý kiến của em thế nào ?
Trả lời :
Có thể đặt tên như vậy.
– Khi đặt tên Mụ vợ ông lão đánh cá và con cá vàng thì tác giả muốn nói sự xung đột qua 5 lần giữa hai nhân vật, ý nghĩa của truyện nghiêng về phê phán, kẻ tham lam, bội bạc.
– Khi đặt tên như sách giáo khoa thì qua hình tượng ông lão ta thấy đức tính nhân hậu và sự hiền lành đến mức nhu nhược của ông lão đã tạo cơ hội cho mụ vợ tham lam bội bạc bộc lộ hết sức xấu xa của mình.
Câu 2 : Hãy kể diễn cảm truyện này.
Học sinh tự thực hiện.