Đến Nhật Bản, bạn có thể bắt gặp những chiếc mặt nạ màu đỏ, có khuôn mặt giận dữ và chiếc mũi dài được bày bán phổ biến tại các cửa hàng lưu niệm. Chiếc mặt nạ đó khắc họa hình ảnh về một trong những sinh vật thần thoại nổi tiếng nhất xứ Phù Tang. Đó là Tengu.
Nguồn gốc
Từ thời xa xưa đã có rất nhiều truyền thuyết, câu chuyện huyễn hoặc về Tengu. Nguồn gốc ra đời của Tengu vẫn là một bí ẩn mà đến nay con người vẫn đang tìm tòi, khám phá.
Có ý kiến cho rằng, Tengu chính là nhân vật trong truyện dân gian Trung Quốc du nhập vào Nhật Bản. Cái tên Tengu lấy từ Tiangou, một yêu quái sống trên núi cao, có hình dáng giống con chó từ trên trời bay xuống, phát ra âm thanh ầm ĩ tựa như ngôi sao băng. Tiangou được gọi là Hắc cẩu hay là khối thiên thạch gây ra hiện tượng Nhật thực.
Theo Cố sự ký (kujiki) thì Amanozako, nữ thần sinh ra Thần bão tố Susanoo chính là tiền thân của Tengu. Còn trong Phật giáo, truyền thuyết về Tengu liên quan đến Garuda, vị thần Hindu mang hình hài giống như loài chim săn mồi.
Tengu còn được biết đến là hồn ma xứ Nhật bị giam giữ nơi dương gian. Đó là những linh hồn của người theo đạo Phật không thể xuống địa ngục, bên cạnh đó vì tạo nghiệp chướng mà không đến được thiên đường. Những vong hồn này chính là Tengu, người sống mà có nhiều quyền lực chết sẽ hóa thành Daitengu còn kẻ nghèo hèn sẽ là Kotengu.
Một số người còn đồn đại rằng Tengu chính là người phương Tây thời xưa bị đắm thuyền, trôi dạt vào vùng biển của Nhật Bản. Họ có dáng người to lớn, làn da trắng, mũi cao cùng khuôn mặt ửng đỏ vì phơi nắng và thường sống trên các vùng núi. Vì vậy, người dân địa phương khi bắt gặp họ sẽ cảm thấy kỳ lạ và thêu dệt nên những câu chuyện về Tengu.
Nguồn gốc của Tengu khiến người
đời tranh cãi, suy luận nhưng nhìn chung sinh vật này có sự ra đời mang nhiều sắc
thái khác biệt, đan xen giữa thực tế lịch sử và yếu tố kỳ ảo, huyền bí.
Hình dạng
Tengu còn gọi là “thiên cẩu” vì có hình dạng ban đầu là sinh vật lai giữa người và chó, hạ thế xuống trần gian từ thiên thạch lửa. Qua thời gian, chúng tiến hóa thành giống người lai chim với mũi như cái mỏ, mọc cánh và có lông vũ, móng vuốt sắc nhọn. Chúng có cách sống giống loài chim, sinh ra từ những quả trứng lớn làm tổ trên cây cổ thụ và dường như Tengu cái chưa từng được nhắc đến. Chủ yếu Tengu được miêu tả dưới hình dạng đàn ông.
Loài Tengu giống người sẽ cải trang, mang ngoại hình của Yamabushi, những nhà sư tu luyện khổ hạnh thường sống trên những ngọn núi hiểm trở. Chúng đội mũ đen nhỏ và khoác áo cà sa, cầm theo quyền trượng, chân đi guốc cao và tay cầm quạt gắn bằng lông vũ hay lá cây có tên hauchiwa (Vũ đoàn phiến) dùng để thay đổi chiều dài cái mũi và điều khiển gió mây.
Hình ảnh cổ xưa của Tengu gắn với loài chim săn mồi với cái mỏ lớn ở giữa mặt, đến thế kỷ 14 thì cái mỏ dần thay thế bằng cái mũi dài và lớn, thân hình to lớn có cánh sau lưng với gương mặt màu đỏ dữ tợn, dọa người nhìn khiếp sợ. Ngoại hình kỳ dị này duy trì cho đến ngày nay, được người dân trang trí trên các mặt nạ và tượng đền thờ Shinto.
Trong văn hóa hiện đại, Tengu được biến hóa, khắc họa qua những manga, anime, phim ảnh hay game với hình tượng là trai đẹp có đôi cánh và chiếc mặt nạ quỷ dữ.
Sức mạnh
Tengu sở hữu sức mạnh đáng sợ và tà thuật, nội công thâm hậu, có thể hô mưa gọi gió khiến thiên hạ phải bái phục, kinh hãi loài sinh vật huyền bí này.
Những khả năng “vô tiền khoáng hậu” nổi bật mà Tengu có đó là:
- Thuật biến hình: chúng có thể thay đổi hình dạng, biến thành nhiều loài khác nhau. Khả năng này thường được Tengu dùng để trêu chọc, lừa gạt con người. Chúng thường hóa thân thành ẩn sĩ hoặc nhà sư để bày trò chọc phá người dân hay ám vào các thiếu nữ xinh đẹp để quyến rũ các nhà sư.
- Bay: Tengu sở hữu đôi cánh lớn nên rất giỏi trong việc bay lượn, chúng di chuyển, bay từ nơi này sang nơi khác trong nháy mắt. Theo truyền thuyết, con người thấy Tengu bay từ trên núi cao xuống và lượn lờ trên bầu trời hoặc đậu trên các cành cây lớn.
- Triển khai tà thuật: khi giao đấu Tengu thường tung ra những tuyệt kỹ tà thuật nhanh như chớp và mạnh như vũ bão mà người trần mắt thịt không thể nắm bắt hay nhìn thấy được. Đối thủ dễ bị trúng chiêu thức độc và khó tránh được cú tấn công chớp nhoáng của Tengu.
- Kỹ năng chiến đấu: Tengu rất tinh thông võ thuật, thường được cho là thầy dạy võ cho các Ninja, samurai, kiếm sĩ thời xưa.
- Điều khiến thời tiết: chúng có thể hô mưa, gọi gió, tạo giông tố lốc xoáy một cách dễ dàng với chiếc quạt thần kỳ, chỉ cần một lần phất tay là cả thế gian phải chao đảo, rung chuyển vì Tengu.
- Nghịch lửa: một số thần thoại kể rằng Tengu rất thích đùa nghịch với lửa, chúng có thể dùng lửa biến mọi thứ thành tro tàn chỉ trong phút chốc.
- Ngoại cảm: chúng có khả năng trò chuyện với con người mà không cần mở miệng hay mỏ, điều khiển và đọc được tâm trí của loài người.
Tuy nhiên sức mạnh của Tengu lại phân theo cấp bậc. Có hai loại Tengu chính, đó là: Daitengu, giống loài có trí tuệ và năng lực hùng mạnh và Kontengu, loài yếu hơn và khờ khạo, dễ bị con người lừa gạt.
Truyền thuyết về sự ngốc nghếch của Kontengu được lưu truyền đó là việc một Tengu bị cậu bé lừa lấy áo thần. Chuyện kể rằng có một cậu bé thường hay nhìn qua ống tre rỗng và giả vờ là mình có thể nhìn thấy những nơi xa xôi. Một ngày kia, có con Kontengu đi qua và cảm thấy thích thú nên bảo cậu bé đổi cái ống tre lấy áo tàng hình của nó. Cậu bé liền đồng ý và đổi ống tre lấy áo rồi bỏ đi mất còn Kontengu cứ ở đó nhìn qua ống tre nhưng chẳng thấy gì.
Giai thoại về Daitengu thì liên quan đến những nhân vật quyền lực. Ví dụ như Sojobo, một Daitengu nổi tiếng được cho là vua của loài Tengu; Sojobo chính là người dạy Samurai Minamoto Yoshisune kiếm thuật. Tương truyền rằng, từng có nhà sư đức cao vọng trọng chính là Daitengu hóa thành. Daitengu rất thông thái và kiêu hãnh nên những ai dám đối đầu, lừa gạt chúng sẽ nhận lấy hậu quả thảm khốc, trần gian sẽ chịu cảnh chiến tranh, thiên tai khốc liệt.
Theo sự tích xưa thì Kontengu qua thời gian tu luyện sẽ biến hóa, năng cao pháp lực và trở thành Daitengu, loài Tengu vĩ đại được cung phụng, tôn thờ.
Tengu là thần hay yêu đều do quan niệm của dân gian
Trong văn hóa tín ngưỡng dân gian xứ Phù Tang, Tengu là sinh vật kỳ lạ, tượng trưng có hai mặt đối lập của sự sống, đó là thiện ác, thần linh và yêu quái. Bản chất thực sự của Tengu rất khó phân định, tốt xấu, đúng sai có lẽ đều xét theo quan niệm và những câu chuyện do con người tạo nên.
Từ xưa, theo Phật giáo Tengu là loài quỷ gây rối và mang điềm báo chiến tranh. Tengu có mối quan hệ khăng khít với nhà Phật, chúng bắt cóc, làm hại và tàn sát tăng ni; phá hoại chùa chiền, đền miếu. Tuy nhiên theo thời gian, hình ảnh Tengu dần cải thiện, chúng lương thiện hơn khi trở thành linh hồn che chở các nhà sư và núi rừng, thiên nhiên nên chúng cư trú. Nhiều ý kiến cho rằng, sự phá hoại của Tengu chỉ là sự tinh nghịch vốn có trong bản tính, thực chất chúng khá thân thiện và thường bảo vệ đền chùa.
Vì Tengu có bản tính hiếu chiến, ngạo mạn và hay giận dữ thế nên người đời thường gán ghép chúng là yêu quái. Như việc người mất tích hoặc đi lạc, người dân thường đổ lỗi cho Tengu và kể về các vụ việc Tengu bắt cóc người rồi sau một thời gian sẽ trả về địa điểm cách xa nơi bị bắt, nạn nhân sẽ không nhớ gì về sự kiện này.
Sự hiếu chiến của Tengu thể hiện ở điểm chúng thường dạy người dân võ thuật để gây ra cảnh nhiễu nhương, bạo lực, quấy phá cuộc sống yên bình của dân chúng. Ngược lại, thì đôi khi Tengu dạy võ với mục đích là giúp người dân chiến đấu vì chính nghĩa, trừ gian diệt ác.
Theo chuyện xưa tích cũ thì Tengu ít làm hại đến nhân dân, chúng chỉ trừng phạt con người khi họ xâm phạm đến lãnh thổ, khu rừng hay thiên nhiên mà chúng bảo vệ. Những ai vi phạm và sỉ nhục Tengu sẽ nhận lấy hình phạt khủng khiếp với cơn cuồng nộ kinh hoàng khiến muôn dân sống trong cảnh lầm than.
Chính vì vậy mà nhân loại e sợ và kính trọng Tengu. Những ngôi đền chùa thường có tượng Tengu để truyền tải khao khát của người dân địa phương sống trên vùng đất yên bình.
Tengu được cho là là sinh vật kết nối con người với thần linh. Thế nên chúng được thờ phụng khắp nước Nhật, ba Tengu được tôn thờ phổ biến nhất là: Soujoubou vùng Kurama, Tabourou vùng Atago, và Jiroubou vùng Hira. Người dân thường tổ chức các lễ hội, khấn bái và dâng lễ vật ở những dãy núi nơi Tengu cư ngụ.
Tengu được miêu tả như quái vật nhưng truyền thuyết thì lại lưu truyền những việc tốt của chúng như dạy dỗ người tài, cứu giúp người tốt và trừng phạt kẻ xấu. Tengu là thần hay yêu? Bản chất thực sự của chúng vẫn ẩn chứa những bí ẩn và mang màu sắc thần thoại trong những câu chuyện. Chỉ có duy nhất một điều có thể khẳng định rằng Tengu chính là một sinh vật huyền thoại có ảnh hưởng sâu sắc trong đời sống văn hóa tinh thần của người Nhật.