Thực hư chuyện thuốc tránh thai khiến tăng cân

• Zaria Gorvett
• BBC Future

20 tháng 11 2018

Nguồn hình ảnh, BBC / Getty

Thuốc tránh thai từng bị cho là nguyên nhân gây ô nhiễm các dòng sông, hủy hoại các cuộc hôn nhân, và, trớ trêu thay, giết chết cảm hứng yêu đương.

Những người gia trưởng thì gọi nó là một thứ âm mưu. Người ta thậm chí còn cho rằng nó khiến phụ nữ quay sang thích những người đàn ông xấu xí.

Nhưng với nhiều phụ nữ thì một trong những lý do quan trọng nhất khiến họ không muốn dùng thuốc tránh thai là nó khiến chị em mập hơn.

Trên thực tế, tăng cân là tác dụng phụ thường gặp của loại thuốc tránh thai phổ biến, là loại thuốc tổng hợp có cả hai kích thích tố oestrogen và progesterone. Đó là lý do khiến các hãng dược phẩm phải cảnh báo rõ trên bao bì.

Tuy nhiên, sau vài thập niên nghiên cứu, người ta vẫn chưa đưa ra được bằng chứng chắc chắn nào cho thấy tác dụng phụ đó là có thật.

Đợt đánh giá lớn nhất cho đến nay đã nhìn lại kết quả thu được từ 49 công trình nghiên cứu về thuốc tránh thai tổng hợp. Kết quả là “không có bằng chứng cho thấy thuốc gây tác dụng phụ trên diện rộng”, nhưng cũng chưa có đủ các nghiên cứu sâu để khẳng định chắc chắn.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy kết luận trên là đúng, bất kể viên thuốc tổng hợp có chứa loại progesterone nào. Những nghiên cứu được thực hiện đối với các loại thuốc chỉ chứa progesterone cũng không thu được mấy bằng chứng về tác dụng phụ đó.

Maria Gallo, bác sỹ chuyên khoa nội tiết từ Đại học bang Ohio, đồng tác giả của cuộc đánh giá, cho rằng việc liên hệ thuốc tránh thai với việc tăng cân là do thành kiến mang tính bản năng ở con người.

Ai cũng rất giỏi phát hiện ra các khuôn mẫu, dạng thức xung quanh, ngay cả khi chẳng hề có thứ nào như thế tồn tại. Hiện tượng này, được gọi là ảo quan (apophenia), khiến chúng ta dễ dàng đem hạt tiêu ra so sánh với các chính trị gia, hoặc tưởng tượng ra khuôn mặt những kẻ phản diện trong Harry Potter đang từ những đám mây trên cao nhìn chòng chọc xuống, hoặc cố luận những dãy số đã trúng trong các giải xổ số trước.

Chúng ta đặc biệt dễ bị ảo quan nếu cứ trông chờ một kết quả nhất định – chẳng hạn như sẽ tăng cân sau khi bắt đầu dùng thuốc mới.

“Đó cũng là lý do vì sao người ta lại nghĩ rằng vaccine có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe,” Maria Gallo nói. “Nếu bạn tiêm vaccine hoặc cấp vaccine ở dạng khác cho dân chúng, thì sẽ luôn có một số người gặp vấn đề về sức khỏe, bất kể các vấn đề đó có liên hệ gì tới vaccine hay không.”

Nguồn hình ảnh, Getty/BBC

Chụp lại hình ảnh,

Các nhà nghiên cứu không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy thuốc tránh thai làm tăng cân – nhưng họ phát hiện ra rằng thuốc có thể làm thay đổi vóc dáng và tỷ lệ mỡ trong cơ thể người phụ nữ

Trong trường hợp thuốc tránh thai, Gallo chỉ ra rằng một người phụ nữ trung bình chỉ tăng khoảng nửa kg mỗi năm trong cả cuộc đời, bắt đầu từ tuổi thiếu nữ – là giai đoạn mà tình cờ thay, lại chính là lúc chị em bắt đầu sử dụng biện pháp tránh thai. Vậy là bạn có thể yên tâm có cớ để đổ lỗi cho tình trạng ‘trọng lượng leo thang’ thay vì lý do ăn quá nhiều; năm ngoái, bà thậm chí còn biết có những trường hợp dứt khoát ngỡ rằng họ tăng cân sau khi cấy que tránh thai dưới da.

Ngay cả như vậy thì đó vẫn không phải điều chúng ta tự tưởng tượng ra. Các lần đánh giá được thực hiện trên quy mô lớn cho thấy tuy không có bằng chứng về việc thuốc tránh thai gây tăng cân, nhưng thuốc làm thay đổi vóc dáng và thành phần bên trong cơ thể người phụ nữ.

Có ba lý do lớn, liên quan tới cơ bắp, tích nước và tích mỡ.

Cơ bắp

Hồi 2009, Steven Riechman, chuyên gia vật lý trị liệu tại Đại học A&M Texas, tình cờ phát hiện ra một tác dụng phụ kinh ngạc của thuốc tránh thai.

Khi đó, ông đang nghiên cứu về việc thành phần gene của một người ảnh hưởng ra sao tới khả năng họ phát triển cơ bắp thông qua việc tập tành.

Nghiên cứu của ông được tiến hành trên một nhóm gồm cả đàn ông và phụ nữ, trong 10 tuần, là thời gian họ tập nâng sức bền – gồm các bài tập chậm và nặng, như tập cơ bụng và nâng tạ. Sau đó, những người tham gia được cân nặng để xem họ có nhiều cơ bắp hơn so với trước khi tập tành hay không. Nhóm nghiên cứu cũng thu thập thông tin về các yếu tố lối sống khác nhau để đảm bảo bất kỳ việc tăng cân nào cũng là do gene gây ra chứ không phải do các loại thuốc men mà họ đang dùng.

Trong quá trình phân tích, họ phát hiện ra rằng các phụ nữ dùng thuốc tránh thai có mức tăng cơ bắp ít hơn 40% so với những người không dùng.

“Kết quả cho thấy thuốc có tác dụng khá là lớn,” Riechman nói.

Chúng ta đều biết rằng đàn ông về mặt tự nhiên là có nhiều cơ bắp hơn phụ nữ. Người đàn ông trung bình có 72lbs (33kg) bắp thịt, so với con số 46lbs (21kg) ở phụ nữ. Một phần bởi nam giới nói chung là cao hơn, nặng hơn phụ nữ. Tuy nhiên đó không phải là toàn bộ câu chuyện – xét tỷ lệ phần trăm trọng lượng cơ thể, ở nam giới khoảng 38% là cơ bắp trong khi ở phụ nữ là 31%. Điều này là do hormone gây ra: đàn ông có nhiều hormone ‘đồng hoá’ chạy trong tĩnh mạch, là thứ thông báo cho cơ thể biết khi nào thì cần phát triển thêm cơ bắp.

Nguồn hình ảnh, BBC/Getty

Chụp lại hình ảnh,

Hormone trong cơ thể khiến đàn ông có xu hướng có tỷ lệ trọng lượng cơ bắp cao hơn phụ nữ

Trong số các hormone này có một steroid quan trọng nhưng ít được biết đến, gọi là DHEA. Nó được tiết ra bởi tuyến thượng thận, cơ quan nội tạng kích thước bằng ngón tay nằm bên trên mỗi quả thận, và tham gia vào mọi thứ, từ việc giữ cho xương chắc khỏe đến duy trì hệ thống miễn dịch của chúng ta.

Hormone này từng cực kỳ phổ biến trong giới vận động viên, một phần bởi nó giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, phần nữa là bởi việc sử dụng chất kích thích này vốn được coi là hợp pháp cho mãi đến tận gần đây. Nhưng nếu bạn tính chuyện dùng nó, thì nên lưu ý là nó cũng có nhiều nhược điểm, chẳng hạn như có thể gây tổn thương gan và khiến tinh hoàn ở đàn ông nhỏ đi.

Nhưng phụ nữ cũng sản sinh ra hormone đồng hoá – và nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng phụ nữ dùng thuốc tránh thai có lượng DHEA trong máu thấp hơn rất nhiều so với những người không dùng thuốc.

Nguồn hình ảnh, BBC/Getty

Chụp lại hình ảnh,

Khi tập tành như nhau thì những phụ nữ dùng thuốc tránh thai có lượng hormone DHEA tạo cơ bắp thấp hơn, và đạt mức tăng cơ bắp khiêm tốn hơn so với những người không dùng thuốc

Thậm chí thú vị hơn nữa là việc cơ bắp chỉ tăng một cách khiêm tốn không phải là hiện tượng gặp phải ở tất cả các phụ nữ dùng thuốc tránh thai, mà nó chỉ có ở những ai dùng thuốc có chứa một loại progesterone tổng hợp nhất định, là loại ưa liên kết với cùng loại protein.

“Chúng tôi khá tự tin mà nói rằng progesterone là nguyên nhân,” Riechman nói. Có thể là do phải cạnh tranh để giành giật cùng những vị trí liên kết, cho nên hormone progesterone đã chặn các tín hiệu báo cơ thể phát triển thêm cơ bắp.

Kết quả là tuy không chứng minh đích xác được mối liên hệ này, nhưng nếu quả có chuyện như vậy thì chắc chắn các chị em sẽ muốn biết – nhất là trong thời nay, khi mà mọi người bị ám ảnh về việc cần tập tành và nhu cầu đăng hình lên Instagram khoe các múi cơ.

“Nghiên cứu này chắc chắn là cần được theo đuổi tiếp. Mọi người rất quan tâm muốn biết, và chúng tôi thường xuyên nhận được các cuộc gọi để hỏi về chuyện đó,” ông nói.

Tích mỡ

Thuốc tránh thai cũng làm thay đổi vóc dáng cơ thể phụ nữ theo những cách khác nữa.

Cũng giống như việc tác động lên tỷ lệ cơ bắp trên trong thể chúng ta, nó có thể ảnh hưởng một cách tinh vi đến thành phần mỡ – đặc biệt là những nơi tích mỡ trong cơ thể.

Ở tuổi dậy thì, oestrogen và progesterone chịu trách nhiệm cho sự phát triển các nét ‘nữ’ điển hình, chẳng hạn như khiến cho hông rộng hơn, bầu ngực to hơn, chủ yếu bằng cách thay đổi cách phân bố mỡ trong cơ thể. Cũng vì lý do này mà các kích thích tố thường được dùng cho người chuyển giới.

Người phụ nữ bắt đầu có vóc dáng “đồng hồ cát” khi các loại mô mỡ khác nhau phản ứng với những hormones này. Ví dụ, mỡ dưới da – loại chất béo mà phụ nữ mang theo quanh đùi, hông và ngực – chứa nhiều thụ thể oestrogen.

Nguồn hình ảnh, BBC/Getty

Chụp lại hình ảnh,

Do hormone phản ứng khác nhau với từng loại mô mỡ, việc thay đổi cân bằng hormone của phụ nữ có thể thay đổi nơi chất béo được tích trữ

Về mặt lý thuyết thì dễ nhận thấy việc thay đổi cân bằng hormone sẽ làm thay đổi nơi tích mỡ trong cơ thể người phụ nữ. Một nghiên cứu cho thấy phụ nữ dùng thuốc tránh thai có chứa nhiều oestrogen nhiều khả năng sẽ có cơ thể hình trái lê, da dẻ mỡ màng hơn, mặc dù không nhất thiết là họ sẽ béo lên.

Tế bào căng nở

Cuối cùng, mối đe dọa hàng đầu của nhiều phụ nữ dùng thuốc tránh thai là sưng phù.

Cảm giác sưng phù xảy ra vì oestrogen cũng tác động đến cách cơ thể chuyển hoá nước qua do nó tác động đến việc sản xuất một số protein nhất định trong thận. Kết quả là cơ thể giữ lại nhiều chất lỏng hơn bình thường. Chất lỏng này sau đó thấm vào các tế bào mỡ, khiến chúng căng nở ra. Bởi phụ nữ thường tích trữ nhiều mỡ ở ngực, hông và đùi hơn so với những nơi khác, cho nên những chỗ này thường bị căng nở nhiều nhất.

Nguồn hình ảnh, BBC/Getty

Chụp lại hình ảnh,

Oestrogen, bao gồm cả loại oestrogen có trong thuốc tránh thai, khiến cơ thể tích nước nhiều hơn

Điều này cũng xảy ra đối với một số ít các phụ nữ không dùng thuốc trong thời gian một tuần ngay trước kỳ kinh nguyệt. Thế nhưng đối với những phụ nữ dùng thuốc, mức độ ảnh hưởng cao hơn nhiều, bởi oestrogen tổng hợp thì mạnh gấp từ 6 đến 10 lần so với oestrogen tự nhiên, và thuốc được dùng gần như mỗi ngày, khiến cả hai loại hormone đó đều có trong cơ thể với liệu lượng cao trong thời gian liên tục.

Vì vậy, tuy thuốc tránh thai có thể không dẫn đến tăng cân nhưng một số chị em vẫn cảm thấy quần áo mặc vào không còn vừa vặn như trước nữa.

Hiện tượng tích nước cũng giúp lý giải tại sao một số phụ nữ nói rằng việc dùng thuốc tránh thai khiến bầu ngực họ to ra. Không có mấy nghiên cứu về tác dụng phụ này – điều này dễ hiểu vì hầu hết các nghiên cứu có xu hướng tập trung vào ung thư vú hơn là kích thước vú – nhưng trong thập niên 1990, một số khoa học gia Thụy Điển đã xem xét vấn đề.

Thuốc tránh thai được biết là làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư vú ở phụ nữ, cả ngay khi đang dùng thuốc lẫn thời gian 10 năm sau đó. Các nhà nghiên cứu muốn biết liệu điều này có thể là do những phụ nữ này có bầu ngực lớn hơn hay không; có một rủi ro tiềm ẩn trong việc có (hoặc đang phát triển) nhiều tế bào hơn khiến người ta dễ bị ung thư hơn.

Để tìm hiểu, nhóm nghiên cứu đã theo dõi chu kỳ kinh nguyệt hàng tháng của 65 phụ nữ khỏe mạnh, gồm những người đang dùng thuốc, đã từng dùng thuốc, và những người chưa bao giờ dùng thuốc. Họ nhận thấy rằng không chỉ những người dùng thuốc có bầu ngực lớn hơn đáng kể, mà chúng còn đặc biệt lớn ở những thời điểm nhất định trong tháng. Những phụ nữ trước đây từng dùng thuốc thì có bầu ngực trung bình.

Nguồn hình ảnh, BBC/Getty

Chụp lại hình ảnh,

Một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng thuốc tránh thai dường như làm tăng kích thước bầu vú chứ không chỉ tích nước

Nhóm nghiên cứu đã không kiểm tra số đo vòng ngực của những người này trước khi họ bắt đầu dùng thuốc, cho nên người ta cũng có thể nói rằng họ đã có sẵn bầu ngực lớn rồi. Tuy nhiên, có vẻ như đây là do thuốc tránh thai, vì kích thước vú của họ không liên quan theo tỷ lệ tương ứng với các yếu tố thông thường mà bạn nghĩ tới như ở những phụ nữ không dùng thuốc, như các chỉ số về chiều cao, BMI, hay trọng lượng cơ thể.

Hiện vẫn còn là điều bí ẩn trong việc chính xác là điều này đã xảy ra như thế nào. Việc bầu ngực to ra có thể là do tình trạng tích nước, nhưng cũng có thể là do các hormones trong thuốc tránh thai thực sự khiến nó to ra. Ví dụ như, việc ngực to ra, là chuyện xảy ra mỗi tháng và là điều cần thiết để duy trì kích cỡ không đổi, có thể diễn ra trong thời gian dài hơn một chút, Điều này sẽ dẫn đến tình trạng có thêm nhiều mô, khiến tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú.

Tất nhiên, bất kể thuốc tránh thai có gây tác dụng phụ thế nào đối với hình dáng cơ thể bạn – dù là khiến bạn trông hấp dẫn hơn hay giảm bớt độ quyến rũ – thì hàng triệu phụ nữ vẫn cảm thấy đáng để đánh đổi. Như một người dùng Reddit nêu ra, chẳng có biện pháp tránh thai nào có thể khiến bạn tăng thêm 11-15kg như khi ta trải qua thời gian chín tháng mang bầu hết.