Nhiều người tìm đến các loại thuốc an thần như một cách để điều hòa tâm trí, cải thiện tâm lý và giấc ngủ. Đây là nhóm thuốc dễ bị lạm dụng và phải được kê đơn bởi bác sĩ. Khi sử dụng thuốc không hợp lý, có thể gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng hoặc bị phụ thuộc và nghiện thuốc. Vì vậy có rất nhiều điều cần tìm hiểu để sử dụng đúng cách và hợp lý tránh gây các tác dụng xấu.
Thuốc an thần là gì?
Thuốc an thần là một loại thuốc kê đơn có tác dụng làm chậm hoạt động của não bộ, giúp người bệnh cảm thấy thư giãn và dễ chịu hơn.
Các bác sĩ thường kê đơn thuốc an thần để điều trị các tình trạng như lo âu và rối loạn giấc ngủ. Thuốc cũng sử dụng để gây mê toàn thân trước phẫu thuật.
Thuốc an thần là những chất được kiểm soát. Bán hoặc sử dụng thuốc trái quy định là vi phạm pháp luật.
Một phần lý do khiến thuốc an thần được quản lý chặt chẽ là do chúng có khả năng gây nghiện cao, có thể khiến người bệnh trở nên phụ thuộc vào thuốc ngoài tầm kiểm soát.
Điều quan trọng là phải cẩn thận khi sử dụng các loại thuốc an thần để tránh phụ thuộc và nghiện. Không được dùng thuốc trái quy định và khi chưa được bác sĩ kê đơn.
Bài viết này giúp bạn tìm hiểu chi tiết hơn về cơ chế hoạt động, những biện pháp phòng ngừa cần thực hiện nếu bạn sử dụng thuốc và một số lựa chọn thay thế ít có khả năng gây hại hơn.
Cơ chế hoạt động của thuốc an thần
Thuốc an thần hoạt động bằng cách điều chỉnh một số dẫn truyền nhất định trong hệ thống thần kinh trung ương (CNS) đến não. Trong trường hợp này, thuốc tạo ra cảm giác dễ chịu, khoan khoái và thư giãn cơ thể bằng cách làm chậm hoạt động của não.
Cụ thể, thuốc an thần làm cho chất dẫn truyền thần kinh được gọi là axit gamma-aminobutyric (GABA) tăng hoạt động. GABA chịu trách nhiệm làm chậm hoạt động của não bộ. Bằng cách nâng cao mức độ hoạt động của GABA trong thần kinh trung ương, thuốc an thần cho phép GABA tạo ra tác động mạnh hơn nhiều đến hoạt động não.
Các loại thuốc an thần phổ biến
Barbiturat có hiệu quả giúp giảm lo âu, chống co giật, nhưng có khả năng gây nghiện về thể chất và tâm lý. Nguồn ảnh: addictionresource.net
Dưới đây là các loại thuốc an thần phổ biến và đều là những chất được kiểm soát chặt chẽ.
Benzodiazepine, ví dụ như:
- Alprazolam
- Lorazepam
- Diazepam
Công dụng điều trị
- Rối loạn lo âu
- Hoang tưởng, ảo giác
- Rối loạn giấc ngủ
Thuốc an thần Barbiturate
- Natri pentobarbital
- Phenobarbital
Công dụng: Dùng để gây mê
Các thuốc ngủ “Thuốc Z”, bao gồm: Zolpidem, Eszopiclone, Zaleplon.
Công dụng điều trị: Rối loạn giấc ngủ
Thuốc Opioids/narcotics, ví dụ như:
- Hydrocodone/acetaminophen
- Oxycodone
- Oxycodone/acetaminophen
Công dụng: Giảm đau mức độ trung bình đến nặng
Tác dụng phụ của thuốc an thần bạn nên biết
Thuốc an thần có thể có cả tác dụng phụ ngắn hạn và dài hạn.
Một số tác dụng phụ ngay lập tức mà bạn có thể nhận thấy bao gồm:
- Buồn ngủ
- Chóng mặt
- Mờ mắt
- Không thể nhìn xa như bình thường
- Thời gian phản ứng chậm hơn với những thứ xung quanh (phản xạ kém)
- Thở chậm hơn
- Không cảm thấy đau nhiều như bình thường (đôi khi thậm chí không đau nhói hoặc dữ dội)
- Khó tập trung hoặc suy nghĩ (nhận thức kém)
- Nói chậm hơn hoặc nói ngọng
Sử dụng thuốc an thần lâu dài có thể dẫn đến các tác dụng phụ sau:
- Thường xuyên quên hoặc mất trí nhớ (chứng hay quên)
- Các triệu chứng của bệnh trầm cảm, chẳng hạn như mệt mỏi, cảm giác tuyệt vọng hoặc ý nghĩ tự tử
- Tình trạng sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như lo âu
- Rối loạn chức năng gan hoặc suy gan do tổn thương mô hoặc dùng quá liều
- Phụ thuộc vào thuốc an thần có thể dẫn đến các tác dụng không thể phục hồi hoặc các triệu chứng cai, đặc biệt nếu ngừng thuốc đột ngột
Khả năng phụ thuộc và nghiện thuốc
Sử dụng thuốc an thần suốt thời gian dài mà không thể từ bỏ dù đã cố gắng có thể là dấu hiệu cho thấy bạn đã nghiện thuốc. Nguồn ảnh: helpguide.org
Nếu là phụ thuộc thuốc thì cơ thể sẽ có những vấn đề về tâm lý và thể chất khi ngừng uống thuốc và không thể hoạt động bình thường nếu không có thuốc an thần.
Video Hệ lụy từ việc lạm dụng thuốc an thần
Dấu hiệu của sự phụ thuộc
Có thể dễ dàng bị lệ thuộc các thuốc an thần chỉ sau một thời ngắn nếu dùng thường xuyên và tăng nhu cầu sử dụng thuốc, đặc biệt khi dùng quá liều lượng quy định.
Sự phụ thuộc cũng trở nên rõ ràng khi cơ thể cần liều cao hơn để đạt được hiệu quả tương tự. Điều này có nghĩa là cơ thể đã quen với thuốc và cần liều lượng thuốc lớn hơn để đạt được hiệu quả mong muốn.
Triệu chứng cai
Sự phụ thuộc có xu hướng trở nên rõ ràng nhất nếu gặp phải các triệu chứng cai, xảy ra khi cơ thể phản ứng với việc không có thuốc an thần như, khó chịu hoặc đau đớn về thể chất và tinh thần.
Các triệu chứng cai phổ biến bao gồm:
- Tăng lo âu
- Cáu gắt
- Không ngủ được
Trong một số trường hợp, có thể mệt mỏi hoặc lên cơn co giật nếu cơ thể đã quen với lượng thuốc an thần cao và xuất hiện “triệu chứng cai” mà không giúp bản thân cai nghiện.
Sự phụ thuộc phát triển tùy thuộc vào khả năng dung nạp thuốc của cơ thể, có thể xảy ra trong vài tháng hoặc nhanh nhất là vài tuần hoặc ít hơn.
Người lớn tuổi dễ bị tổn thương hơn người trẻ tuổi đối với một số loại thuốc an thần, chẳng hạn như benzodiazepine.
Nhận biết sự phụ thuộc và các triệu chứng cai
Sự phụ thuộc có thể khó nhận ra. Triệu chứng rõ ràng nhất là luôn luôn nghĩ đến việc dùng thuốc.
Buộc phải nghĩ đến thuốc khi có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến tình trạng bệnh và nghĩ rằng sử dụng thuốc là cách duy nhất có thể điều trị.
Trong những trường hợp này, hành vi và tâm trạng có thể thay đổi ngay lập tức (thường là tiêu cực) khi không có thuốc.
Các triệu chứng khác của hội chứng cai có thể xuất hiện vài ngày hoặc vài tuần sau khi ngừng sử dụng thuốc, bao gồm:
- Buồn nôn
- Nôn mửa
- Mất ý thức
Thận trọng với Opioid
Đặc biệt, Opioid dễ trở thành chất gây nghiện và có thể tạo ra các triệu chứng có hại dẫn đến quá liều. Các triệu chứng này bao gồm:
- Thở chậm hoặc ngừng thở
- Nhịp tim chậm lại
- Mạch nhỏ
- Kiệt sứ
Gọi cấp cứu 115 hoặc đến ngay cơ sở y tế gần nhất nếu gặp bất kỳ triệu chứng nào kể trên khi sử dụng opioid. Sử dụng quá liều opioid có nguy cơ tử vong cao.
Luôn hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ chất dạng thuốc Opioid nào để tránh các triệu chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong của việc nghiện và quá liều thuốc.
Các lưu ý khác
Ngay cả khi dùng liều nhỏ thuốc an thần theo chỉ định của bác sĩ, bạn vẫn cần cẩn thận để luôn đảm bảo an toàn
Tránh uống rượu: Rượu cũng có tác dụng giống như một loại thuốc an thần, vì vậy uống rượu và dùng thuốc an thần cùng lúc có thể làm tăng tác dụng và dẫn đến các triệu chứng nguy hiểm, đe dọa tính mạng, chẳng hạn như mất ý thức hoặc ngừng thở.
Không trộn thuốc an thần với nhau hoặc với các thuốc khác có tác dụng tương tự. Trộn các loại thuốc an thần với nhau hoặc dùng chúng với các loại thuốc khác gây buồn ngủ, chẳng hạn như thuốc kháng histamin, có thể dẫn đến các tác dụng phụ có hại, thậm chí quá liều.
Không dùng thuốc an thần khi đang mang thai mà không hỏi ý kiến bác sĩ. Thuốc an thần liều cao có thể gây hại cho thai nhi, trừ khi được theo dõi và giám sát bởi nhân viên y tế tại cơ sở y tế.
Không hút cần sa: Sử dụng cần sa thực sự có thể làm giảm tác dụng của thuốc an thần, đặc biệt là những loại dùng để gây mê. Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy những người sử dụng cần sa: Cần liều lượng thuốc an thần cao hơn để có được tác dụng tương tự như liều thông thường đối với người không sử dụng cần sa.
Các lựa chọn thay thế cho thuốc an thần
Tập thể dục giúp cho người bệnh thoải mái hơn, giảm thiểu căng thẳng về bệnh lý. Nguồn ảnh: isolatorfitness.com Nếu bạn lo lắng về việc phụ thuộc vào thuốc an thần, hãy trao đổi với bác sĩ về các lựa chọn thay thế.
Thuốc chống trầm cảm như ức chế chọn lọc serotonin (SSRI), có thể giúp điều trị chứng lo âu hoặc rối loạn hoang tưởng. Các liệu pháp giảm căng thẳng cũng có thể hữu ích, chẳng hạn như:
- Tập thể dục
- Thiền
- Trị liệu bằng tinh dầu, đặc biệt là hoa oải hương
Thực hành vệ sinh giấc ngủ tốt là một công cụ khác để giúp kiểm soát chứng rối loạn giấc ngủ. Đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm (kể cả vào những ngày nghỉ) và không sử dụng thiết bị điện tử gần giờ đi ngủ.
Nếu thay đổi lối sống không giúp cải thiện giấc ngủ, hãy trao đổi với bác sĩ về các chế phẩm bổ sung, như melatonin hoặc rễ cây nữ lang.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ
Nói chuyện với bác sĩ nếu bạn cảm thấy không thể ngừng sử dụng thuốc an thần.
Nghiện là một rối loạn chức năng não bộ. Hiểu rằng nghiện làm suy yếu bộ não theo nhiều cách khác nhau có thể giúp làm giảm sự kỳ thị. Sự xấu hổ của nghiện có liên quan nhiều đến nhận thức rằng những người bị rối loạn sử dụng chất là xấu xa và nằm ngoài phạm vi đạo đức của xã hội.
Bác sĩ có thể giới thiệu một chuyên gia tâm thần, nhà trị liệu hoặc một trung tâm điều trị có thể giải quyết cả các bệnh lý và tình trạng tâm thần gây ra bởi chứng nghiện.
Nếu bạn có thắc mắc về bất kỳ loại thuốc an thần nào được kê đơn, hãy hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ những câu hỏi sau:
- Thuốc có gây nghiện không?
- Liều lượng bao nhiêu là quá nhiều?
- Thuốc có bất kỳ tác dụng phụ có hại nào không?
Trò chuyện cởi mở, trung thực với chuyên gia tâm lý có thể giúp bạn cảm thấy thoải mái hơn khi sử dụng thuốc.
Kết luận chung
Thuốc an thần có tác dụng rất mạnh, làm giảm hoạt động của não và thư giãn tâm trí của bạn.
Thuốc an thần là phương pháp điều trị hiệu quả cho các tình trạng khiến bạn cảm thấy quá dây dưa, sợ hãi, kiến bò hoặc mệt mỏi, chẳng hạn như lo lắng hoặc rối loạn giấc ngủ. Nhưng thuốc cũng có thể trở thành chất gây nghiện, đặc biệt nếu bị lạm dụng.
Hãy trao đổi với bác sĩ trước khi bắt đầu dùng thuốc an thần và đảm bảo tuân thủ đúng theo hướng dẫn sử dụng.