Người Cà Mau xa quê lâu ngày bao giờ cũng nhớ đến món cá thòi lòi. Tuy là món ăn dân dã nhưng lại đậm hương vị quê và còn là món ăn gợi nhớ gợi thương đối với những ai đã từng trải qua một thời thơ ấu sống ở mảnh đất Mũi nơi cuối trời đất nước.
Một lần về Cà Mau tôi cũng được mấy người bạn dẫn ra tận đất Mũi săn thòi lòi. Kiếm được mớ cá, mọi người xúm xít bên nhau kẻ nướng cá, người nấu canh chua rồi cùng nhau tiệc tùng. Có thể nói đó là lần đầu tiên anh em tôi ở Cần Thơ được thưởng thức món thòi lòi nướng, đặc sản nổi tiếng của Cà Mau.
Cá thòi lòi, sách Gia Định Thành Thông Chí gọi là phương ngư, chúng thường sống nơi các bãi bồi cạnh mé biển, nhiều nhất là đất Mũi, nơi có nhiều cây mắm, cây đước mọc ken dầy. Loại cá này kỳ vi và vảy màu sắc rất đẹp, miệng vuông, mắt lồi như mắt tôm. Thòi lòi di chuyển rất nhanh và thích ở hang sâu. Khi thấy có bóng người chúng liền lóc nhanh về miệng hang để ẩn trú. Bà con vùng biển săn bắt chúng bằng nhiều cách: cắm câu và đặt xà di.
Muốn câu cá thòi lòi, người bình dân Cà Mau dùng một cần câu cắm. Sau khi móc mồi xong, họ thả lưỡi câu vào miệng hang, khoảng một tiếng đồng hồ thăm câu một lần, khi nào cá dính câu mới giật lên. Muốn bắt được nhiều cá, mỗi người có thể sử dụng nhiều cần câu như thế để cắm ở nhiều miệng hang khác nhau.
Nhưng cách bắt hiệu quả nhất hiện nay là đặt xà di. Xà di cũng có hai loại. Một loại bện bằng lá dừa nước giống như hình cái xà di đuổi chuột nhưng chỉ dài chừng 30 cm, một đầu to như miệng ống trúm, đầu kia tóp lại để khi cá chui vào không thể quay đầu ra được. Một loại làm bằng lưới, cũng có kích thước như loại trên nhưng thay gì làm bằng lá dừa người ta lại dùng chỉ gân đan thành lưới.
Đợi lúc nước ròng, khi các bãi bồi lần lượt nhô lên các miệng hang, bà con mới tìm những hang có cá để úp miệng xà di đúng vào vị trí cá ra vào. Cứ độ 20 – 30 phút là cá sẽ tự động trồi lên và chui thẳng vào miệng xà di. Bắt xong, bà con lại tiếp tục tìm hang khác.
Có dịp về huyện Ngọc Hiển hoặc Đất Mũi (Cà Mau) chúng ta hãy ra tận bãi biển để khám phá cảnh săn cá thòi lòi và thưởng thức các món ngon từ thòi lòi, độc đáo nhất là món nướng muối ớt, tuy dân dã nhưng hương vị thật đậm đà khó quên.
Muốn làm món nướng này, ta chọn 1 – 2 kg thòi lòi tươi sống, rửa sạch, để nguyên con, sau đó ướp với muối ớt trước khi đem nướng. Cũng có nhiều cách nướng, hoặc nướng vỉ hoặc xỏ lụi để nướng kiểu cá lóc nướng trui. Khi da cá vừa ửng vàng, bốc lên mùi thơm phức cũng là lúc cá sắp chín. Khi ăn món này, ta nên cạo bớt lớp khét bên ngoài. Nếu cần có thể bôi lên một lớp muối ớt hoặc mỡ hành để tăng thêm mùi vị giúp kích thích vị giác. Món này ngon nhất là chấm với nước măm me vừa mặn vừa chua cay thật vô cùng hấp dẫn.
Thòi lòi Đất Mũi và Ngọc Hiển lúc nào cũng mập ú, thơm ngon, thịt nhiều. Ngoài nướng ra, cá thòi lòi đem kho tộ, bỏ tiêu bỏ hành cũng là món ngon hết chỗ chê.