Tiếng Việt là ngôn ngữ rất đa dạng và phong phú, ngay cả đối với người Việt Nam việc học ngữ pháp trong tiếng Việt cũng không phải điều dễ dàng, bởi vậy mới có câu: “Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam”. Ngoài việc đa dạng về từ ngữ, trong tiếng Việt còn đa dạng về các biện pháp tu từ. Và hai biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ là hai biện pháp tu từ khá quan trọng và được sử dụng phổ biến trong quá trình học tập của học sinh, đây cũng là hai biện pháp dễ khiến người học bị nhầm lẫn. Vậy làm sao để có thể nắm chắc kiến thức về hai biện pháp tu từ này, mời các bạn cùng tham khảo bài viết dưới đây của Vieclam123.vn.
1. Như thế nào gọi là biện pháp ẩn dụ?
1.1. Khái niệm, ẩn dụ là gì
Ẩn dụ là biện pháp tu từ mà người viết dùng tên của sự vật, hiện tượng này để gọi tên sự vật, hiện tượng khác. Giữa hai đối tượng có nét tương đồng về đặc điểm nào đó (tính chất, trạng thái, màu sắc…), nhằm làm tăng khả năng gợi cảm, gợi hình cho sự diễn đạt. Hoặc các bạn có thể hiểu khái quát rằng ẩn dụ là hình thức thay đổi tên gọi của sự vật hiện tượng có tên là A bằng sự vật hiện tượng có tên là B, trong đó A với B có nét tương đồng với nhau.
1.2. Các hình thức ẩn dụ
– Ẩn dụ hình thức: Với phép ẩn dụ này hai sự vật, sự việc, hiện tượng trong phép ẩn dụ có nét tương đồng về hình thức.
Ví dụ minh họa:
“Vân xem trang trọng khác vời
Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang”
“Khuôn trăng” là chỉ mặt trăng, mặt trăng tròn trịa đầy đặn, ở đây tác giả lấy đặc điểm đó của mặt trăng để ẩn dụ cho khuôn mặt tròn trịa, đầy đặn của Thúy Vân
– Ẩn dụ cách thức: là phép ẩn dụ các sự vật, hiện tượng có tương đồng về cách thức.
Ví dụ minh họa:
“Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
Ăn khoai nhớ kẻ cho dây mà trồng”
Quả, cây, khoai là thành quả của lao động, còn hành động trồng cây là hành động lao động, các sự vật hiện tượng này có tương đồng về cách thức đều thuộc về hành động lao động.
– Ẩn dụ phẩm chất: Các sự vật, hiện tượng có nét tương đồng về phẩm chất
Ví dụ minh hoạ:
“Người cha mái tóc bạc,
Đốt lửa cho anh nằm.”
Hình ảnh ẩn dụ “Người cha” trong câu thơ chính là chỉ Bác Hồ, ý nói Bác Hồ chăm sóc cho các chiến sĩ tận tình, chu đáo như đang chăm lo cho chính con cái của mình.
– Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Hình thức ẩn dụ này là việc cảm nhận bằng một giác quan khác, chuyển đổi từ cảm giác này sang cảm giác khác.
Ví dụ minh họa:
“Tiếng hát của cô ấy thật ngọt ngào”
Từ việc nghe bằng tai nhưng lại thể hiện cảm giác bằng miệng “ngọt ngào”, chuyển từ thính giác sang vị giác.
2. Như thế nào gọi là biện pháp hoán dụ?
2.1. Khái niệm, hoán dụ là gì
Hoán dụ là gọi tên sự vật, sự việc, hiện tượng này bằng tên sự vật, sự việc, hiện tượng khác có mối quan hệ gắn bó, gần gũi để tăng sức gợi tả, gợi hình, trong diễn đạt.
Có 4 phép hoán dụ chính trong Tiếng Việt đó là:
-
Lấy cái bộ phận chỉ cái toàn thể
-
Lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng
-
Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ sự vật
-
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
2.2. Các loại hoán dụ
– Phép hoán dụ: “Lấy cái bộ phận chỉ cái toàn thể”
Ví dụ minh họa:
“Áo nâu cùng với áo xanh,
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên”
Hình ảnh “áo nâu, áo xanh” chỉ người nông dân và người công nhân, đây là bộ phận nhỏ của nông thôn và thành thị.
– Phép hoán dụ: “Lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng”:
Ví dụ minh hoạ:
“Bóng hồng nhác thấy nẻo xa
Xuân lan, thu cúc mặn mà cả hai”
Bóng hồng là chỉ về vẻ đẹp của mỗi người con gái, đây được coi là vật chứa đựng. Xuân lan, thu cúc là chỉ về vẻ đẹp riêng của từng người con gái, đây là cái bị chứa đựng
– Phép hoán dụ: “Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ sự vật”
Ví dụ minh họa:
“Áo chàm đưa buổi phân li,
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay”
“Áo chàm” là hình ảnh những đồng bào miền Bắc, ở đây chính là dấu hiệu ám chỉ những cuộc chia li trong chiến tranh, sự chia cắt Bắc – Nam.
– Phép tu từ: “Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng”
Ví dụ minh họa:
“Vì lợi ích mười năm trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm trồng người.”
Cái cụ thể là 10 năm, trồng cây hoán dụ cho cái trừu tượng đó là trăm năm trồng người.
3. So sánh giữa ẩn dụ và hoán dụ
Chúng ta có thể phân biệt nhanh ẩn dụ và hoán dụ dựa vào mối liên quan của sự vật hiện tượng được sử dụng.
3.1. Sự giống nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ
– Sự chuyển đổi có cùng bản chất: Đều gọi sự vật, sự việc, hiện tượng này với tên gọi của sự vật hiện tượng khác.
– Đều sử dụng sự liên tưởng.
– Tác dụng: Giúp cho tăng sức gợi tả, gợi cảm cho câu văn, câu thơ tạo cảm xúc cho người đọc.
3.2. Sự khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ
Hai phép tu từ này có cơ sở liên tưởng không giống nhau:
– Phép ẩn dụ dựa trên cơ sở của sự tương đồng, dù hai sự vật, hiện tượng không có liên quan gì với nhau nhưng giữa hai sự vật, hiện tượng đó có điểm giống nhau, vì vậy mà người ta đã có sự chuyển đổi giữa những sự vật, hiện tượng đó.
– Phép hoán dụ dựa trên cơ sở của sự liên tưởng gắn bó, gần gũi giữa các sự vật hiện tượng có liên quan trực tiếp đến nhau, gần kề nhau.
Trên đây là bài viết về hai phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ của Vieclam123.vn, hy vọng với bài viết này có thể giúp các bạn học sinh nắm được chi tiết khái niệm, các hình thức, biết cách phân biệt hai biện pháp này và có thể sử dụng thành thạo hai phương pháp tu từ này.
>> Tham khảo thêm: