Bài 82: Nghĩa tường minh và hàm ý
I. Kiến thức cần nhớ
Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
II. Soạn bài
1. Qua câu Trời ơi, chỉ còn năm phút!, anh thanh niên muốn nói rằng thời gian cho cuộc gặp gỡ đã gần hết, anh bày tỏ sự tiếc nuối khi phải chia tay mọi người. Anh không nói thẳng với ông họa sĩ và cô gái điều đó có thể vì ngại ngùng, vì anh muốn che giấu tình cảm của mình.
2. Câu nói thứ hai của anh thanh niên không có ẩn ý gì.
III. Luyện tập
Bài 1.
a. Câu văn Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. cụm từ tặc lưỡi đã cho thấy ông họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.
b. Các từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối của đoạn văn đều có liên quan đến chiếc khăn mùi soa của cô:
– mặt đỏ ủng thể hiện sự ngượng ngùng.
– nhận lại chiếc khăn thể hiện sự không thể chối từ nhận lại chiếc khăn của mình.
– quay vội đi vì quá ngượng.
Qua các hình ảnh này, có thể nhận ra cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì cô định kín đáo để lại chiếc khăn mùi soa của mình làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên lại quá thật thà tưởng cô gái bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.
Bài 2.
Câu in đậm: Tuổi già cần nước chè: ở Lao Cai đi sớm quá. hàm ý của câu văn này là ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè, bác lái xe muốn anh thanh niên hãy lên pha nước chè để tiếp khách.
Bài 3.
Câu “Cơm chín rồi!” có chứa hàm ý muốn bảo: Ông (ông Sáu) vào ăn cơm đi!
Bài 4.
Những câu in đậm trong đoạn văn không chứa hàm ý. Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng (nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn, còn gọi là “đánh trống lảng”). Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang.