Những hạt vừng giống trong mẹt nhìn trời, nhìn đất, nhìn mây, mừng rỡ hát đồng ca:
Khi nào đom đóm bay ra
Hoa gạo rụng xuống thì tra hạt vừng.
Những hạt đậu tương giống mặc lớp vỏ vàng rộm, mơ về mùa gieo hạt thì hát:
Tháng một là tháng trồng khoai
Tháng hai trồng đậu, tháng ba trồng cà
Làn gió từ trên trời thổi dạt đến sân phơi một hạt lạ. Hạt lạ rơi xuống đúng mẹt phơi hạt đỗ tương giống. Đỗ tương giống trong mẹt nhốn nháo la ầm lên:
– Quái quỷ cái hạt gì gầy đét mà dám nhảy dù xuống đầu chúng ta thế này hả?
Cái hạt lạ thân hình gầy gò, nhỏ bé. Đuôi hạt lại đính một nhúm bông trắng bé tẹo. Vì thế, nó buông mình từ trên cao nhưng rơi rất nhẹ nhàng xuống mẹt phơi hạt đỗ tương giống. Những hạt đỗ tương giống ngửa mặt nhìn lên không trung. Trên không trung còn cơ man những hạt gầy gò đính nhúm bông trắng bé tẹo ở đuôi bay lả tả ngang trời. Đây là cuộc nhảy dù của tạo hóa, nhân giống cây ra khắp thế gian. Có hạt được gió thổi phù phù vào nhúm bông sau đuôi bay tới dãy núi xa mờ. Có hạt bay tới bờ sông đào. Một hạt sảy chân rơi xuống đúng mẹt hạt đậu tương giống đang phơi trên sân…
Đậu tương là hạt giống luôn tự hào thân hình đẫy đà nhất so với các hạt giống phơi trên các mẹt khác. Vì vậy, cái hạt gầy gò, bé tí nhảy dù xuống mẹt là điều sỉ nhục với hạt đỗ tương giống.
Hạt đỗ tương giống bảo nhau:
– Mau tẩy chay cái hạt xấu xí này ra khỏi mẹt!
Các hạt đỗ tương giơ lưng tròn đẩy văng hạt lạ ra khỏi mẹt. Hạt lạ bị nhiều cú hích quá mạnh thì lảo đảo, chấp chới. Thốt nhiên, nhúm bông căng phồng kéo hạt lạ bay lên. Hạt lạ bay lên ngang ngọn cây cam thì được làn gió nam cất bổng lên không trung. Hạt lạ bay lên cao, nhìn xuống sân, bóng dáng những hạt giống trong mẹt bé dần. Tới khi những cái mẹt thu lại bằng lát sắn khô thì không nhìn rõ loại hạt nào trong mẹt nữa.
Con chim cu gáy đang tập bay. Lần đầu tiên trong đời nhìn xuống đất từ trên cao, chim cu gáy thấy hoa mắt. Tình cờ, chim gặp cái hạt lạ đang chao đảo bên cánh của mình. Chim hét lên, cảnh báo:
– Bay lên cao quá rồi! Mau mau cắt dù, mau mau cắt dù!
Hạt lạ cũng thấy mắt hoa lên. Đây là lần đầu tiên trong đời hạt lạ bay trên tầng cao của không gian. Và cuộc đời hạt lạ cũng chỉ một lần được gió thổi bay lên trời như thế. Nghe tiếng chim hét bên tai, hạt lạ liền cắt nhúm bông đằng sau. Nhúm bông tách ra khỏi hạt, bay phơi phới. Hạt lạ biến thành mũi tên phóng thẳng xuống mặt đất vùn vụt, rồi cắm phập xuống khoảnh đất bên rìa bãi thả trâu, mất hút! Chim cu gáy không nhìn thấy bóng dáng hạt lạ đâu nữa. Nhưng thật may, toàn bộ tấm thân gầy của hạt lạ sống sót do cắm xuống đám đất xốp bên rìa bãi chăn trâu. Nếu rơi xuống giữa bãi chăn trâu thì chân con nghé vô tình đạp phải, hạt lạ cũng nát tươm thành bụi đất!
Thời tiết ẩm ướt và ấm áp. Gió nồm nam hây hây dắt làn khói lam bay la đà từ mái nhà bếp đi ra cánh đồng. Thực ra, khói lam đang náo nức bay theo đoàn người ra đồng xem gieo hạt giống. Khói lam bảo nhau:
– Tất cả các loại hạt đậu, hạt kê, hạt ngô, hạt vừng trên đồng đều vào nồi trên bếp. Vì thế, khói bếp chúng ta cũng phải xem việc gieo hạt trên đồng ra làm sao chứ!
Những thửa ruộng màu mỡ đất phù sa thì gieo loại giống kết hạt trên ngọn cây. Đó là các loại hạt giống vừng, đậu xanh, đậu tương. Cây lạc kết hạt trong đất thì gieo xen vào luống dâu tằm. Thân cây dâu cứng cáp tỏ ra rất vui, rì rào đứng bảo vệ cả đời cây lạc mềm mại, xanh rì dưới mặt đất.
Mặt đất hồi hộp nằm nghe các loài hạt giống cựa mình. Hạt vừng nhấp nhổm chẳng khác gì khi hơ bánh đa trên bếp than củi. Hạt đậu xanh cựa mình khe khẽ để dồn sức đẩy mầm lên khỏi mặt đất. Hạt đậu tương cùng hạt ngô đều có thân hình to lớn. Chúng dũng mãnh bật mầm lên, đẩy bật cả lớp đất trên đầu sang bên cạnh.
Mầm non các loài cây ngày đầu tiên nhô lên mặt đất đứng ngơ ngác. Mầm cây non rất sợ nắng táp lửa. Nhưng bản tính tò mò nên mầm cây non vẫn he hé mắt nhìn lên bầu trời. Bầu trời sao mà cao rộng đến thế! Mầm đậu tương cam đoan với nhau: Bầu trời rộng hơn lớp vỏ ngoài bọc nhân hạt đậu tương!
Thấm thoát qua nửa tuần trăng. Ban ngày nắng ấm, ban đêm sương rơi mát rượi. Mặt ruộng đã mướt màu xanh cây non. Những hạt giống phơi nắng trong mẹt hôm nào, nay lớn lên thành từng loài cây có hình dáng và cuộc đời khác hẳn nhau.
Hạt vừng nhỏ bé nhất so với các hạt giống phơi trên sân lại mọc thành cây cao lêu đêu. Lá vừng trên cây che rợp bóng lên đầu cây đậu tương. Cây đậu tương dậm dọa:
– Hãy chờ đấy! Sẽ có ngày, lá của ta che rợp đầu bọn cây ngô, chứ ngọn cây vừng lè tè thì chấp làm gì!
Nửa tuần trăng nữa trôi qua cánh đồng. Cây đậu xanh và cây đậu tương vẫn lè tè lan trên mặt đất. Bản thân cây vừng cũng không hiểu vì sao hạt vừng bé nhỏ li ti mà thân cây lại cứng cáp, đứng ngạo nghễ bên hàng cây ngô phất cờ gọi bướm, gọi ong đến thụ phấn?
Sau mười vụ gieo hạt đậu và tra hạt vừng thì bên rìa bãi thả trâu hiện lên sừng sững một cây cổ thụ. Trên ngọn cây nở bừng ngàn vạn bông hoa đỏ rực. Đàn chim cu gáy đậu trên ngọn tre đầu làng nhìn ra bãi thả trâu. Chim lại tưởng cây cổ thụ đang thắp lửa soi lên bầu trời giữa ban ngày.
Những bông hoa đỏ nở lứa đầu tiên từ trên ngọn cây ngơ ngác rụng xuống đất. Người lớn vác cuốc ra đồng, nhìn hoa đỏ rơi thì bảo nhau:
Khi nào đom đóm bay ra
Hoa gạo rụng xuống thì tra hạt vừng
Đàn chim cu gáy ríu rít báo tin cho đàn chim sáo đen đang mải mê bắt ve, bắt rận trên lưng trâu:
– Cúc cu! Cúc cu! Cây cổ thụ tên là cây hoa gạo. Đến mà xem những bông hoa gạo đỏ thắm đang rơi xuống gốc cây!
Bông hoa gạo như bông lửa đỏ rải khắp bãi cỏ xanh. Trẻ chăn trâu ngồi dưới gốc cây thích thú xếp hoa bày hàng. Những bàn tay lấm lem đất nhẹ nhàng bóc lấy nhụy hoa bên trong. Nhụy hoa trắng nõn giống như hình cô tiên đang nhún chân múa. Chạm đầu lưỡi vào nhụy hoa thấy vị chua chua của mùa hè…
Đàn chim cu gáy rời ngọn tre đầu làng bay ra cánh đồng. Đầu đàn là con chim cu gáy tập bay năm xưa. Chim vẫn nhớ như in cú lao mình xuống mặt đất của hạt giống hoa gạo. Chim vừa bay, vừa ngoái cổ lại đằng sau nói với những con chim mới tập bay:
– Cúc cu! E hèm! Ta chưa từng thấy loài cây nào tự gieo hạt giống dũng mãnh như hạt cây hoa gạo! Từ trên trời lao mình xuống, bay mất dù bông đằng đuôi, nhìn tối cả mắt…
Chim sáo đen đứng trên lưng trâu ngước mắt nhìn hoa gạo đỏ rực trên cành. Câu chuyện nhảy dù của hạt hoa gạo được chim cu gáy kể đi, kể lại nhưng sáo đen vẫn không tưởng tượng được cái hạt bé tí, gầy gò-bé hơn cả con ve trên lưng trâu lại mọc thành cây cổ thụ?
Chim sáo đen rời lưng trâu, gọi đàn chim sáo sậu hạ cánh xuống bên thửa ruộng trồng đậu tương. Chim rỉa cánh chào nhau. Sáo đen kể cho sáo sậu nghe câu chuyện về cái hạt giống bé tẹo, gầy gò nhưng mọc thành cây cổ thụ sừng sững bên bãi thả trâu. Đó là hạt giống cây hoa gạo.
Hậu duệ của hạt đỗ tương giống phơi trên mẹt ngày xưa thì bảo:
– Ông bà tổ tiên chúng ta ngày xưa gặp một hạt lạ gầy gò nhảy dù xuống mẹt. Ngay lúc đó, các cụ đã nói với nhau về cái hạt lạ gầy gò cũng có thể ẩn chứa bên trong điều gì đấy!
Từ dạo bay lên tầng cao của không trung, chim cu gáy hiểu biết nhiều hơn khi đậu trên cành nhãn trong mảnh vườn nhỏ.
– Cúc cu gù gù! Hạt giống nhỏ gầy gò nhưng lại mọc thành cây cổ thụ!
– Cúc cu gù gù! Hạt đậu tương giống to đùng nhưng thân cây chỉ mọc lan man trên mặt đất. Tất cả những điều lạ ấy chẳng có gì là lạ!
– Cúc cu gù gù! Nhìn thấy cây gạo buông từng cánh hoa lửa rụng xuống đất thì nhắc nhau mau làm đất, mà gieo hạt vừng!
Mùa gió nam mát mẻ. Thiên nhiên dâng tràn sức sống sinh sôi khắp cánh đồng. Chim sáo sậu đạp chân lên ngọn cây vừng lấy đà, vỗ cánh bay lên cao, tìm nơi làm tổ. Mỏ ngậm sợi rơm khô. Chim bay đi, bay lại hồi lâu, rồi tin cậy kết tổ trong một cái hốc trên thân cây hoa gạo. Chim thò đầu ra cửa tổ. Những nhúm bông trắng phơi phới bay ngang trước cửa. Chim nhận ra mỗi nhúm bông trắng xốp đều đưa một hạt hoa gạo bé tí, gầy gò đi nhân giống cây cổ thụ khắp thế gian.