Ca dao, dân ca

KHÁI NIỆM VỀ CA DAO, DÂN CA

[edit]

1. Ca dao

• Ca là hát, dao là bài hát ngắn gọn có vần điệu. Như vậy, theo nghĩa từ nguyên thì ca dao là những bài hát ngắn gọn có vần điệu. Ca dao được hình thành từ dân ca.

• Ca dao là những sáng tác văn chương của nhân dân lao động, được phổ biến rộng rãi, được lưu truyền qua nhiều thế hệ mang những đặc điểm nhất định, bền vững về phong cách.

2. Dân ca

Dân ca bao gồm phần lời, phần giai điệu, phương thức diễn xướng và cả môi trường, khung cảnh ca hát.

Như vậy, ca dao và dân ca có mối liên hệ mật thiết với nhau nhưng ca dao có tính độc lập tương đối của nó.

• Ca dao, dân ca thuộc loại trữ tình. Đặc điểm của sáng tác thuộc loại trữ tình là phản ánh tâm tư, tình cảm, thế giới tâm hồn của con người. Các đối tượng, vấn đề của thực tại khách quan được phản ánh, thể hiện trong các sáng tác trữ tình đều thông qua lăng kính tâm trạng.

• Ca dao, dân ca diễn tả đời sống tâm hồn, tình cảm của một số kiểu nhân vật trữ tình: người mẹ, người vợ, người chồng, người con,… trong gia đình; chàng trai, cô gái trong quan hệ tình bạn, tình yêu; người dân thường, người thợ, người phụ nữ,… trong quan hệ xã hội.

• Ca dao, dân ca bao gồm một số chủ đề:

        – Những câu hát về tình cảm gia đình

        – Những câu hát về tình yêu quê hương, đất nước, con người

        – Những câu hát than thân

        – Những câu hát châm biếm

• Ca dao, dân ca thường rất ngắn: Số bài ca dao chỉ gồm hai dòng thơ hoặc bốn dòng thơ chiếm khối lượng lớn; hơn 90% số bài ca dao, dân ca sử dụng thể thơ lục bát và lục bát biến thể uyển chuyển, mềm mại, mang tính dân tộc. Câu thơ lục bát có độ co giãn về số câu, số chữ, nhịp nhàng, rất thích hợp với cách giãi bày tình cảm, tâm tình. Thể lục bát cũng dễ dàng tạo nên nhịp điệu trong việc hát, diễn xướng ca dao.

• Lặp lại là đặc trưng rất tiêu biểu của ca dao, dân ca: lặp lại cấu  trúc, lặp lại dòng thơ mở đầ, lặp lại hình ảnh truyền thống, ngôn ngữ. Ví dụ:

       – Lặp lại hình ảnh:

              + “Cây đa cũ, bến đò xưa

          Bộ hành có nghĩa nắng mưa cũng chờ”.

              + “Trăm năm đành lỗi hẹn hò,

             Cây đa bến cũ, con đò khác đưa”.

       – Lặp lại ngôn ngữ:

              + “Ai về Hậu Lộc, Phú Điền,

        Nhớ đây Bà Triệu trận tiền xung phong”.

              + “Ai về Gia Định thì về,

        Nước trong gạo trắng, dễ bề làm ăn”.

• Ca dao, dân ca là mẫu mực về tính chân thực, hồn nhiên, cô đúc về sức gợi cảm và khả năng lưu truyền. Điều đó thể hiện ở cả cảm xúc, ở cả nghệ thuật diễn tả. Ngôn ngữ ca dao giàu màu sắc địa phương. Ngôn ngữ ca dao là ngôn ngữ thơ những vẫn rất gần với lời nói hàng ngày của nhân dân. Chính vì vậy, nó được nhân dân rất yêu chuộng và được các nhà thơ lớn xưa nay của dân tộc đánh giá cao.

• Ca dao thường sử dụng những biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, nhân hóa… làm cho cách diễn đạt thêm ngọt ngào, sinh động, giàu sắc thái biểu cảm. Trong đó, biện pháp so sánh là phổ biến nhất.

• Ngoài ra, ca dao còn sử dụng đặc biệt thành công các biểu tượng (hoa, trăng, rồng – phượng, trúc – mai…) cũng như các biện pháp điệp từ, phong đại, nói ngược… để tăng cường khả năng diễn đạt của ngôn ngữ trong việc biểu hiện tình cảm, tâm trạng của con người.