Cá mặt trăng hay cá mặt trời, tên khoa học là Mola Mola, thịt cá thuộc họ Cá mặt trăng, trong bộ thịt cá nóc. Đây là loài cá biển cỡ lớn có màu sắc sắc sặc sỡ và thân ngắn sống ngoài đại dương, thường xuống núi dưới vùng nước sâu, nơi thân nhiệt rất nhỏ.
Đặc điểm sinh học
Đặc điểm chung của cá là cá có hình thù lạ thường, chúng có thân thể bầu dục tròn, sắp đặt chủ yếu ở vùng vùng nhiệt đới, cá ba sa mình dẹt, đuôi ngắn, đầu tròn, mắt lớn, miệng nhỏ, miệng khá nhỏ so với quy mô toàn thân, hai vây ngắn. Hầu hết thời gian cá mặt trời để cho cả khối thân mình đồ sộ trôi tự do theo các dòng nước. Những con trưởng tám sát trôi nghiêng một phía.
Hình dáng cơ thể
Cá mặt trăng có thân thể bầu dục tròn, rất dẹp bên, chiều dài của thân đạt đến từ 3,5- 5,5m, nặng 1400kg đến 1700kg, tuy vậy trông xa thì thấy thân hình ngắn, trông gần giống với hình trái xoan hay hình tròn, nhìn từ xa trông con cái đầu to. Dù thân hình to lớn nhưng với kết cấu cơ thể cụt lủn nên cá mặt trăng bơi yếu ớt.
Cá mặt trăng.
Vây lưng và vâu hậu môn ngắn nhưng rất cao, nằm gần cuối thân mình và gần như đối xứng nhau. (phía trên và phía dưới). Vây ngực (ức) nhỏ, hình tròn, vây đuôi thấp nhưng dài, vấn xung quanh cả phía sau thân, trông như một dải hẹp, hiếm thấy tác dụng bơi lội. Mép ngoài của vây chỉ hơi gợn sóng. Da cá thô, mỏng, không phủ vảy và không có đường bên nhưng nhám và dai, cao hơn thân mình có màu sắc xám hay nâu, bên dưới có màu sắc nhạt hơn.
Cá mặt trăng chẳng có một cái đầu thực sự. Mặt cá và khe mang nhỏ, đặc biệt là miệng cá rất nhỏ. Tuy to lớn nhưng miệng chúng lại rất nhỏ, mỗi hàm có hai răng dính nhau làm thành một cái mỏ. Với cái miệng đặc biệt như vậy nên chúng không thể nuốt mồi to mà chỉ chuyên ăn giáp xác nhỏ và các phiêu cơ thể sống khác. Thức ăn chủ yếu của cá là các loại rong, thủy mẫu, động vật vỏ cứng phù du, ấu chế cá chình..v.v.
Dù thân hình to lớn nhưng với kết cấu cơ thể cụt lủn nên cá mặt trăng bơi yếu ớt; nhiều nhất thời gian, chúng chỉ để cho cả khối thân mình đồ sộ trôi tự do theo các dòng nước. Những con trưởng tám sát trôi nghiêng một phía. Nhiều khi các dòng hải lưu đưa chúng từ vùng vùng nhiệt đới sang hẳn vùng ôn hoà. Cũng chính vì đặc tính này mà cá mặt trăng còn được đặt tên là “cá mặt trời/cá thái dương” bởi người ta cho rằng chúng “phơi nắng” trên mặt biển vì thường thấy chúng hay bơi ì ạch sát mặt nước.
Cá mặt trăng bơi yếu ớt, nhiều nhất thời gian chúng chỉ để cho cả khối thân mình đồ sộ trôi tự do theo các dòng nước.
Cấu trúc đặc biệt
Do cá mặt trăng ở vùng nước sâu nên thân nhiệt thấp ở đây có thể gây ảnh hưởng đến các tác dụng thần kinh và tầm nhìn của cá, vì vậy một số nhóm cá đã tiến hóa một cách độc lập với khả năng tự sưởi ấm mắt và não để hạn chế tác động kể trên, một số nghiên cứu ra dấu rằng, các mô cơ nằm phía sau mắt cá mặt trăng thường có thân nhiệt cao hơn 2,1 độ C so với các mô cơ bình thường – nhưng một số trường hợp lên đến 6 độ C, điều đó cho thấy cá mặt trăng đã tiến hóa một số tác dụng cho phép tạo ra nhiệt và ngăn nó thất thoát ra môi trường nước đá xung quanh. Chức năng đặc biệt này được các nhà bác học gọi là “nội nhiệt hộp sọ” (cranial endothermy).
Gốc của cặp cơ hoành của cá được cho là nơi phát ra nhiệt. Cơ này là cơ quan trọng nhất, nằm kế bên bên não và dây thần kinh tầm nhìn và cách não một lớp xương mỏng. Gốc cơ hoành có mầu đỏ bầm và là nơi xảy ra nhiều phản ứng tổng hợp citrat, gây ra nhiệt lượng, hơn so với tất cả các loại cơ ngoài khác. Các cơ của cá được gói bọc bằng một lớp mỡ mỏng để cách nhiệt với nước đá trong khe mang, và một tổ chức động tĩnh mạch bên trong tạo ra một “bộ truyền – dẫn nhiệt” mà mọi người cho rằng nó giúp cá Mặt Trăng duy trì thân nhiệt cao ở hộp sọ.
Cá mặt trăng là một trong những loài cá đẻ nhiều trứng nhất trong các loài cá ở đại dương.
Sinh sản
Cá mặt trăng là một trong những loài cá đẻ nhiều trứng nhất trong các loài cá ở đại dương. Dù cá mặt trăng chỉ mang thai trong 3 tuần, nhưng có thể đẻ mỗi lần khoảng 300 triệu trứng. Trứng của loài cá này trôi bay liệng theo các dòng hải lưu. Lúc còn nhỏ cũng bơi bình thường như những loại cá khác, cho đến khi trưởng thành chúng mới bắt đầu lười biếng chỉ thích trôi nghiêng theo các dòng hải lưu.
Phân bố
Loài này có sắp đặt rộng trên toàn cầu, trong vùng vùng nhiệt đới và các vùng biển ấm, nhưng cá mặt trăng sắp đặt chủ yếu ở các vùng biển vùng nhiệt đới. Về mùa nóng có thể đến vùng ôn hoà, thậm chí đến cả hàn đới, khi có thời tiết ấm áp chúng đến cả vùng ôn hoà, phía bắc và phía Nam xích đạo. Những ngày có thời tiết tốt và ít giông bão chúng thường nổi lên để hở một phần thân và vây lưng khỏi mặt nước để bắt động vật phù du. Khi có mưa như trút, gió lớn hoặc lúc đuổi mồi, chúng lật ngang thân trong nước dùng vây lưng và vây hậu môn bới rất nhanh.
Hầu hết cuộc đời cá mặt trăng sống cách xa đại lục.
Hầu hết cuộc đời cá mặt trăng sống cách xa đại lục, cá mặt trăng khi còn nhỏ cũng bơi bình thường như những loại cá khác, mãi cho đến khi trưởng thành, chúng chỉ thích trôi nghiêng theo các dòng hải lưu. Những con nhỏ thì tụ tụ lại thành đàn, nhưng khi đã to lớn, chúng chỉ thích sống một mình, trôi phiêu du phân bổ các đại dương.
Cá mặt trăng rất hiếm khi xuất hiện ở vùng biển Việt Nam, cá mặt trăng được chạm nhận có ở Bắc Bộ (huyện đảo Bạch Long Vĩ). Lần đầu tiên thấy con cá có hình thù và màu sắc lạ lùng, các ngư dân đã ướp đá dưới khoang tàu rồi chở vào đại lục. Con cá mặt trăng quan trọng nhất trong thời gian này bị bắt lên đến 400kg. Tại Việt Nam, cá mặt trăng là loài cá hiếm gặp, hữu danh trong sách đỏ và là loài cần được bảo vệ cấp thiết, cấm hoàn toàn hoạt động đánh bắt, khai thác dưới mọi mô hình.