Bưởi, có nơi gọi là Bòng ( mặc dù cây bòng thì khác với cây bưởi ), có danh pháp khoa học hai phần : Citrus maxima (Merr., Burm. f.), hay Citrus grandis L., là một loại quả thuộc chi Cam chanh, thường có màu xanh lục nhạt cho tới vàng khi chín, có múi dày, tép xốp, có vị ngọt hoặc chua ngọt tùy loại. Bưởi có nhiều kích thước tùy giống, chẳng hạn bưởi Đoan Hùng chỉ có đường kính độ 15 cm, trong khi bưởi Năm Roi, bưởi Tân Triều (Biên Hòa), bưởi da xanh (Bến Tre) và nhiều loại bưởi khác thường gặp ở Việt Nam, Thái Lan có đường kính khoảng 18–20 cm.
Quả bưởi
Quả bưởi và bòng là 2 loại quả khác nhau. So với quả bưởi, bòng nhỏ và tròn hơn. Nếu đường kính trái bưởi là 18–20 cm thì trái bòng có kích thước trung bình nhỏ hơn khoảng 13–15 cm. Hạt quả bòng nhỏ hơn nhưng lại dày hơn của trái bưởi, tép cũng nhỏ hơn. Về mùi vị, trái bưởi có mùi thơm nhẹ nhàng, ngọt ngào hơn. Ngoài ra, so với trái bưởi, bòng chua hơn nhiều và so với vị thanh và ngọt của trái bưởi.
Quả bưởi
là loài cây to, cao trung bình khoảng 3–4 m ở tuổi trưởng thành, vỏ thân có màu vàng nhạt, ở những kẽ nứt của thân đôi khi có chảy nhựa. Cây thân gỗ. Cành có gai dài, nhọn. Lá có gan hình mang,lá hình trứng, dài 11–12 cm, rộng 4,5-5,5 cm, hai đầu tù, nguyên, dai, cuống có dìa cánh to. Hoa thuộc loại hoa kép, đếu, mọc thành chùm 6-10 bông. Quả hình cầu to, vỏ dày, màu sắc tùy theo giống.
Cây bưởi trồng vào chậu để bán làm cây cảnh dịp Tết
Cây bòng thường nhỏ hơn, lá xanh hơn cây bưởi, tuy nhiên chiều cao của cây bòng lại cao hơn trung bình cây bưởi tới 1m.
Trước đây, ở nhiều vùng quê Việt Nam, cây bòng là khá phổ biến tuy nhiên tính chất vượt trội hơn là trái ngon hơn và thời gian ra quả sớm nên dân ta dần chuyển đổi sang trồng bưởi. Ngoài ra, do tình lai tạo cấy ghép nên, những đặc điểm sơ khai trở nên khó phân biệt hơn và nhiều người chỉ nhận thấy sự xuất hiện của trái bưởi trên thị trường.
Về đặc tính địa lí, ở Việt Nam, cây bòng chủ yếu được trồng ở miền Bắc và bưởi chủ yếu được trồng ở miền Nam.
Cây bưởi
Công dụng phụ :
– Lá bưởi thường được dùng nấu với các lá thơm khác để xông chữa cảm cúm, nhức đầu.
– Vỏ quả bưởi chữa ăn uống không tiêu, đau bụng, hoặc để nấu chè bưởi.
– Vỏ hạt bưởi có thể trích lấy pectin làm thuốc cầm máu và dùng như gôm chải tóc.
– Dịch ép múi bưởi làm thuốc chữa tiêu khát, thiếu vitamin C.
– Bột than hạt bưởi có thể dùng chữa chốc đầu ở trẻ em.
Sâu bệnh :
Ở Việt Nam, loài Citripestis sagittiferella là sâu gây đục ruột và vỏ, trong khi loài Prays endocarpa chỉ đục vỏ bưởi.
Hoa bưởi
Hoa bưởi trong thơ ca :
“Mỗi mùa xuân thơm lừng hoa bưởi
Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương
Em lại nhớ ngày xưa anh ra trận
Cũng giữa mùa hoa bưởi ngát hương
…
Chân anh đi khắp rừng khắp núi
Mỗi nẻo đường, mỗi xóm làng xa
Hẳn đâu cũng thơm mùi hoa bưởi
Hương vị non sông, hương vị quê nhà”
(Trích Mùa Hoa Bưởi của Tô Hùng)
“Khung cửa sổ hai nhà cuối phố
Chẳng hiểu vì sao không khép bao giờ
Đôi bạn ngày xưa học chung một lớp
Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa
Giấu một chùm hoa trong chiếc khăn tay
Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm
Bên ấy có người ngày mai ra trận
Bên ấy có người ngày mai đi xa…”
(Trích Hương Thầm của Phan Thị Thanh Nhàn)
Hoa bưởi
Hoa bưởi
Bưởi hồ lô :
là loại bưởi mà quả bưởi được định hình lại thành hình hồ lô khi phát triển, có thể dùng khuôn mẫu để bao bọc lấy quả bưởi khi nó đang phát triển từ khi quả bưởi còn non ở trên cây.
Xem thêm: Bầu hồ lô
Bưởi hồ lô
Bên cạnh đó, người ta còn tạo ra thêm các chữ mang ý nghĩa tốt đẹp lên quả bưởi, để tăng thêm giá trị và thẩm mỹ, cũng như ý nghĩa của Bưởi hồ lô. Các chữ như : Phúc, Lộc, Thọ, Tài, …
Bưởi hồ lô
Bưởi hồ lô mang nhiều ý nghĩa, đặc biệt là trong dịp Tết nguyên đán : Tài lộc, trường thọ.
Bưởi hồ lô
Bưởi hồ lô
Bưởi hồ lô
Xem thêm: Bầu hồ lô
Bưởi Năm Roi :
là một giống bưởi nổi tiếng ở Việt Nam được trồng nhiều ở một số tỉnh miền Tây Nam bộ (nhất là Vĩnh Long). Mỗi năm, giống bưởi này cho thu hoạch hai lần vào tháng Tám và tháng Chạp âm lịch.
Nguồn gốc và đặc điểm :
Giống bưởi Năm Roi do ông Trần Văn Bưởi (1918 – 1990) người làng Mái Dầm nay thuộc xã Phú Hữu A, huyện Châu Thành, Hậu Giang) tìm thấy. Sinh thời, ông Bưởi làm nghề buôn bán trên sông. Một tối ông ngủ lại trên ghe bầu ở Tân Châu (vùng Châu Đốc thuộc tỉnh An Giang thời Pháp thuộc) thì vô tình nhặt được một trái cây trên sông. Trái cây da có màu xanh, ruột màu đỏ vàng. Xé ra nếm thử thấy vị ngon, mọng nước ông Bưởi rất thích. Ông lấy hột mang về quê Phú Hữu (chợ Mái Dầm) để trồng.
Sau khi giống bưởi này được phổ biển khắp vùng quê ông Trần Văn Bưởi, người các nơi khác cũng đến xin giống cây về trồng. Ngày nay, bưởi Năm Roi được trồng nhiều nhất là ở Phú Hữu, Châu Thành, Hậu Giang và Bình Minh, Vĩnh Long. Có thể nói ở trên thế giới chỉ có hai nơi này là trồng bưởi Năm Roi ít bị sâu bệnh, trái ngọt và to. Ở Phú Hữu người tiêu dùng có thể dễ dàng tìm được một trái bưởi 3–4 kg có trái còn nặng tới 5 kg, những trái lớn như vậy chỉ có vào một hai mùa đầu, người dân gọi là bưởi tơ. Vào các mùa sau thì bưởi cho trái nhiều hơn, thường xuyên hơn. Ngày nay người nông dân có thể cho trái quanh năm, tháng nào cũng có thể được thưởng thức bưởi Năm Roi chín.
Thưởng thức :
có thể ăn không hoặc chấm với muối ớt, muối tiêu sọ thật cay. Bưởi vừa có vị ngọt xen lẫn vị chua rất dịu.
Tên gọi “Năm Roi” :
Tương truyền, sợ con cháu trong nhà hái trái làm mất giống cây quí nên ông Bưởi đe: “Đứa nào mà hái trái cây của ông Bưởi là ông đánh năm roi nghe chưa”. Vì câu nói của ông, giống bưởi có tên gọi là “Năm Roi”. Bưởi năm roi có tên gọi từ đó.
Cây bưởi
Xem thêm: Bầu hồ lôBưởi tiếng Anh gọi là Pomelo, tuy nhiên nhiều từ điển ở Việt Nam dịch bưởi ra thành grapefruit, thực ra grapefruit là tên gọi bằng tiếng Anh của bưởi chùm (Citrus paradisi) – loại cây lai giữa bưởi và cam, có quả nhỏ hơn, vỏ giống cam, mùi bưởi, ruột màu hồng, vị chua hơi đắng. Sai lầm dẫn này đến lỗi tiếng Anh của nhiều người khác.Quả bưởilà 2 loại quả khác nhau. So với quả bưởi, bòng nhỏ và tròn hơn. Nếu đường kính trái bưởi là 18–20 cm thì trái bòng có kích thước trung bình nhỏ hơn khoảng 13–15 cm. Hạt quả bòng nhỏ hơn nhưng lại dày hơn của trái bưởi, tép cũng nhỏ hơn. Về mùi vị, trái bưởi có mùi thơm nhẹ nhàng, ngọt ngào hơn. Ngoài ra, so với trái bưởi, bòng chua hơn nhiều và so với vị thanh và ngọt của trái bưởi.Quả bưởi Bưởi là loài cây to, cao trung bình khoảng 3–4 m ở tuổi trưởng thành, vỏ thân có màu vàng nhạt, ở những kẽ nứt của thân đôi khi có chảy nhựa. Cây thân gỗ. Cành có gai dài, nhọn. Lá có gan hình mang,lá hình trứng, dài 11–12 cm, rộng 4,5-5,5 cm, hai đầu tù, nguyên, dai, cuống có dìa cánh to. Hoa thuộc loại hoa kép, đếu, mọc thành chùm 6-10 bông. Quả hình cầu to, vỏ dày, màu sắc tùy theo giống.Cây bưởi trồng vào chậu để bán làm cây cảnh dịp Tếtthường nhỏ hơn, lá xanh hơn cây bưởi, tuy nhiên chiều cao của cây bòng lại cao hơn trung bình cây bưởi tới 1m.Trước đây, ở nhiều vùng quê Việt Nam,là khá phổ biến tuy nhiên tính chất vượt trội hơn là trái ngon hơn và thời gian ra quả sớm nên dân ta dần chuyển đổi sang trồng bưởi. Ngoài ra, do tình lai tạo cấy ghép nên, những đặc điểm sơ khai trở nên khó phân biệt hơn và nhiều người chỉ nhận thấy sự xuất hiện của trái bưởi trên thị trường.Về đặc tính địa lí, ở Việt Nam, cây bòng chủ yếu được trồng ở miền Bắc và bưởi chủ yếu được trồng ở miền Nam.Cây bưởi- Lá bưởi thường được dùng nấu với các lá thơm khác để xông chữa cảm cúm, nhức đầu.- Vỏ quả bưởi chữa ăn uống không tiêu, đau bụng, hoặc để nấu chè bưởi.- Vỏ hạt bưởi có thể trích lấy pectin làm thuốc cầm máu và dùng như gôm chải tóc.- Dịch ép múi bưởi làm thuốc chữa tiêu khát, thiếu vitamin C.- Bột than hạt bưởi có thể dùng chữa chốc đầu ở trẻ em.Ở Việt Nam, loài Citripestis sagittiferella là sâu gây đục ruột và vỏ, trong khi loài Prays endocarpa chỉ đục vỏ bưởi.Hoa bưởi”Mỗi mùa xuân thơm lừng hoa bưởiRắc trắng vườn nhà những cánh hoa vươngEm lại nhớ ngày xưa anh ra trậnCũng giữa mùa hoa bưởi ngát hương…Chân anh đi khắp rừng khắp núiMỗi nẻo đường, mỗi xóm làng xaHẳn đâu cũng thơm mùi hoa bưởiHương vị non sông, hương vị quê nhà”(Trích Mùa Hoa Bưởi của Tô Hùng)”Khung cửa sổ hai nhà cuối phốChẳng hiểu vì sao không khép bao giờĐôi bạn ngày xưa học chung một lớpCây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưaGiấu một chùm hoa trong chiếc khăn tayCô gái ngập ngừng sang nhà hàng xómBên ấy có người ngày mai ra trậnBên ấy có người ngày mai đi xa…”(Trích Hương Thầm của Phan Thị Thanh Nhàn)Hoa bưởiHoa bưởi Bưởi hồ lô là loại bưởi mà quả bưởi được định hình lại thành hình hồ lô khi phát triển, có thể dùng khuôn mẫu để bao bọc lấy quả bưởi khi nó đang phát triển từ khi quả bưởi còn non ở trên cây.Xem thêm:Bưởi hồ lôBên cạnh đó, người ta còn tạo ra thêm các chữ mang ý nghĩa tốt đẹp lên quả bưởi, để tăng thêm giá trị và thẩm mỹ, cũng như ý nghĩa của Bưởi hồ lô. Các chữ như : Phúc, Lộc, Thọ, Tài, …Bưởi hồ lôBưởi hồ lô mang nhiều ý nghĩa, đặc biệt là trong dịp Tết nguyên đán : Tài lộc, trường thọ.Bưởi hồ lôBưởi hồ lôBưởi hồ lôXem thêm: Bưởi Năm Roi là một giống bưởi nổi tiếng ở Việt Nam được trồng nhiều ở một số tỉnh miền Tây Nam bộ (nhất là Vĩnh Long). Mỗi năm, giống bưởi này cho thu hoạch hai lần vào tháng Tám và tháng Chạp âm lịch.Giống bưởi Năm Roi do ông Trần Văn Bưởi (1918 – 1990) người làng Mái Dầm nay thuộc xã Phú Hữu A, huyện Châu Thành, Hậu Giang) tìm thấy. Sinh thời, ông Bưởi làm nghề buôn bán trên sông. Một tối ông ngủ lại trên ghe bầu ở Tân Châu (vùng Châu Đốc thuộc tỉnh An Giang thời Pháp thuộc) thì vô tình nhặt được một trái cây trên sông. Trái cây da có màu xanh, ruột màu đỏ vàng. Xé ra nếm thử thấy vị ngon, mọng nước ông Bưởi rất thích. Ông lấy hột mang về quê Phú Hữu (chợ Mái Dầm) để trồng.Sau khi giống bưởi này được phổ biển khắp vùng quê ông Trần Văn Bưởi, người các nơi khác cũng đến xin giống cây về trồng. Ngày nay, bưởi Năm Roi được trồng nhiều nhất là ở Phú Hữu, Châu Thành, Hậu Giang và Bình Minh, Vĩnh Long. Có thể nói ở trên thế giới chỉ có hai nơi này là trồng bưởi Năm Roi ít bị sâu bệnh, trái ngọt và to. Ở Phú Hữu người tiêu dùng có thể dễ dàng tìm được một trái bưởi 3–4 kg có trái còn nặng tới 5 kg, những trái lớn như vậy chỉ có vào một hai mùa đầu, người dân gọi là bưởi tơ. Vào các mùa sau thì bưởi cho trái nhiều hơn, thường xuyên hơn. Ngày nay người nông dân có thể cho trái quanh năm, tháng nào cũng có thể được thưởng thức bưởi Năm Roi chín. Bưởi Năm Roi có thể ăn không hoặc chấm với muối ớt, muối tiêu sọ thật cay. Bưởi vừa có vị ngọt xen lẫn vị chua rất dịu.Tương truyền, sợ con cháu trong nhà hái trái làm mất giống cây quí nên ông Bưởi đe: “Đứa nào mà hái trái cây của ông Bưởi là ông đánh năm roi nghe chưa”. Vì câu nói của ông, giống bưởi có tên gọi là “Năm Roi”. Bưởi năm roi có tên gọi từ đó.Cây bưởiXem thêm:
(BlogCayCanh.vn)