Trong những năm gần đây, collagen là một trong những từ khóa “hot” trong ngành chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là chăm sóc sắc đẹp. Rất nhiều quảng cáo đã giới thiệu nó như một thần dược giúp duy trì nhan sắc và sức khỏe. Nhưng collagen là gì? Liệu nó có quan trọng như thế nào đối với sức khỏe của bạn? Bài viết sau đây của dược sĩ Phan Tiểu Long sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về loại protein này cũng như vai trò của nó!
Collagen là gì?
Khi nhắc đến collagen, hầu hết mọi người đều nghĩ nó có chứa trong da. Đúng là loại protein này đóng một vai trò quan trọng trong sự trẻ hóa da vì nó chiếm đến 75% cấu trúc nâng đỡ của da. Nhưng còn nhiều hơn thế nữa, nó còn được tìm thấy trong xương, gân và dây chằng của chúng ta.1 Nó cũng được tìm thấy trong nhiều bộ phận khác của cơ thể; bao gồm mạch máu, giác mạc và răng.
Collagen là một loại protein cứng, không hòa tan và dạng sợi. Đây là loại protein dồi dào nhất trong cơ thể bạn. Nó chiếm 1/3 lượng protein trong cơ thể con người. Trong hầu hết các collagen, các phân tử được liên kết với nhau để tạo thành các sợi dài và mỏng. Chúng hoạt động như các cấu trúc hỗ trợ và neo các tế bào vào nhau.2 Chúng cung cấp cho da sức mạnh và độ đàn hồi. Bạn có thể coi nó như “chất keo” giữ tất cả những thứ này lại với nhau. Trên thực tế, từ này xuất phát từ tiếng Hy Lạp “kólla,” có nghĩa là keo.
Collagen được chia thành 2 loại
- Collagen nội sinh là do cơ thể tự tổng hợp. Nó có một số chức năng quan trọng. Việc suy giảm lượng collagen nội sinh có liên quan đến một số vấn đề sức khỏe.
- Collagen ngoại sinh là collagen tổng hợp, đến từ một nguồn bên ngoài. Chẳng hạn như các dạng chất bổ sung. Collagen ngoại sinh được sử dụng cho các mục đích y tế và thẩm mỹ, bao gồm cả việc sửa chữa các mô cơ thể.2
Collagen có những loại nào?
Thành phần của collagen có ít nhất 16 loại, trong đó có 4 loại chính là loại I, II, III và IV, gồm có:3
- Loại I: Là loại chính được tìm thấy trong da. Loại này chiếm 90% lượng collagen trong cơ thể bạn và được làm từ các sợi dày đặc. Nó cung cấp cấu trúc cho da, xương, gân, sụn sợi, mô liên kết và răng.
- Loại II: Được làm từ các sợi lỏng lẻo hơn và được tìm thấy trong sụn đàn hồi, có chức năng đệm cho các khớp. Ngoài ra, nó còn được tìm thấy trong mắt.
- Loại III: Hỗ trợ cấu trúc của cơ, cơ quan và động mạch.
- Loại IV: Cũng được tìm thấy trong các lớp da của bạn.
Khi bạn già đi, cơ thể sản xuất collagen ít hơn và chất lượng thấp hơn. Một trong những dấu hiệu dễ nhận thấy là làn da của bạn trở nên kém săn chắc và mềm mại, da trở nên lão hóa. Sụn cũng yếu dần theo tuổi tác.
Cấu trúc Collagen trên da người
Collagen được tạo thành từ 3 axit amin: Glycine, proline và hydroxyproline. Phân tử có hình dạng giống như một chuỗi xoắn ba; kết hợp với các phân tử collagen khác trong da để tạo thành một mạng lưới ở lớp hạ bì. Đó là lớp bên dưới biểu bì và bên trên lớp dưới da.3
Collagen có tác dụng gì đối với cơ thể?
Collagen được tiết ra bởi các tế bào khác nhau nhưng chủ yếu là do các tế bào mô liên kết. Nó được tìm thấy trong chất nền ngoại bào. Đây là một mạng lưới phức tạp của các đại phân tử, quyết định những đặc tính vật lý của các mô cơ thể.
Chất này tạo ra cấu trúc các mô cơ thể, độ dẻo dai, độ cứng và kết cấu. Khi kết hợp với các sợi đàn hồi, nó sẽ mang lại sức mạnh và khả năng phục hồi cho da.
Trong lớp hạ bì, collagen giúp hình thành một mạng lưới tế bào dạng sợi được gọi là nguyên bào sợi. Nhờ đó, các tế bào mới có thể phát triển. Nó cũng đóng vai trò thay thế và phục hồi các tế bào da chết.
Một số collagen hoạt động như một lớp phủ bảo vệ cho các cơ quan mỏng manh trong cơ thể. Chẳng hạn như thận.
Theo tuổi tác, cơ thể sản xuất ít collagen hơn, collagen suy yếu.4 Tính toàn vẹn cấu trúc của da suy giảm. Nếp nhăn hình thành và sụn khớp yếu đi. Gân và dây chằng cứng hơn, cơ yếu hơn. Đau khớp và thậm chí là các vấn đề khác về sức khỏe sẽ xảy ra.
Phụ nữ bị giảm tổng hợp collagen sau khi mãn kinh. Khi 60 tuổi, sự suy giảm đáng kể trong sản xuất collagen là bình thường.2
Xem thêm: Nguyên nhân và cách hạn chế nếp nhăn trên gương mặt
Collagen mất đi do đâu?
Tuổi tác
Thật không may cho chúng ta, collagen bắt đầu suy giảm theo tuổi tác. Di truyền có thể ảnh hưởng đến tốc độ suy thoái diễn ra. Chúng ta mất đi collagen từ năm này qua năm khác và tạo ra loại có chất lượng thấp hơn.1
Bên cạnh đó, một số yếu tố có thể làm suy giảm hàm lượng collagen trong cơ thể. Cần tránh các yếu tố này để có thể giữ cho làn da khỏe mạnh lâu hơn.
Tiêu thụ nhiều đường
Chế độ ăn nhiều đường làm tăng tỉ lệ glycation, một quá trình mà đường trong máu gắn vào protein để tạo thành các phân tử mới được gọi AGEs.5 AGEs làm hỏng các protein lân cận và có thể làm cho collagen khô, giòn và yếu.2
Hút thuốc
Nhiều chất hóa học có trong khói thuốc làm hỏng cả collagen và elastin trong da. Nicotine cũng thu hẹp các mạch máu ở các lớp ngoài của da. Điều này làm ảnh hưởng đến sức khỏe làn da bằng cách giảm việc cung cấp chất dinh dưỡng và oxy cho da. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi làn da của một người hút thuốc có xu hướng da bị tổn thương và nhăn nheo, đặc biệt là vùng quanh miệng.2
Ánh nắng mặt trời
Tia cực tím trong ánh sáng mặt trời khiến collagen bị phá vỡ nhanh hơn, làm hỏng các sợi collagen và khiến elastin bất thường hình thành.6 Các tia UV trong ánh sáng mặt trời làm tổn thương collagen ở lớp hạ bì và da tái tạo không chính xác, hình thành các nếp nhăn.2
Xem thêm: Bạn đã chống nắng đúng cách chưa?
Rối loạn tự miễn dịch
Một số rối loạn tự miễn dịch gây ra các kháng thể nhắm vào collagen. Những thay đổi di truyền có thể ảnh hưởng đến chất nền ngoại bào.7 Collagen được tạo ra có thể thấp hơn hoặc có thể bị đột biến, rối loạn chức năng.
Quá trình lão hóa khiến lượng collagen bị cạn kiệt tự nhiên theo thời gian. Không có cách nào để ngăn chặn điều này. Tránh thuốc lá và tiếp xúc với ánh nắng mặt trời quá mức, tuân theo một chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục có thể giúp giảm lão hóa có thể nhìn thấy và bảo vệ collagen, giữ cho da, xương, cơ và khớp khỏe mạnh lâu hơn.2
Biện pháp ngăn ngừa mất Collagen
Liệu pháp laser có thể giúp điều trị các vết rạn da. Vì nó có thể kích thích sự tăng trưởng của collagen, elastin và melanin.2
Một chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp cơ thể sản xuất collagen.2
Tất cả collagen bắt đầu dưới dạng procollagen. Cơ thể bạn tạo ra procollagen bằng cách kết hợp hai axit amin: glycine và proline. Quá trình này sử dụng vitamin C. Bạn có thể giúp cơ thể sản xuất loại protein quan trọng này bằng cách đảm bảo mình nhận được nhiều chất dinh dưỡng sau:
Các chất dinh dưỡng có thể hỗ trợ sự hình thành collagen bao gồm:2
Bổ sung Collagen bằng cách nào?
Bổ sung collagen tự nhiên qua các loại thực phẩm
Collagen được tìm thấy trong các mô liên kết của thức ăn động vật. Ví dụ, nó được tìm thấy với một lượng lớn trong da gà và da lợn. Một nguồn đặc biệt phong phú là nước hầm xương, được làm bằng cách đun sôi xương gà và các động vật khác.8
Về cơ bản, gelatin là collagen đã nấu chín.8 Vì vậy, nó có rất nhiều axit amin cần thiết. Nhưng vẫn còn tranh cãi về việc liệu tiêu thụ thực phẩm giàu collagen có thật sự làm tăng mức độ trong cơ thể bạn hay không. Khi bạn ăn protein, protein sẽ được phân hủy thành các axit amin và sau đó tập hợp lại. Vì vậy, collagen bạn ăn sẽ không chuyển trực tiếp thành các mức cao hơn trong cơ thể.9
Bổ sung collagen qua thực phẩm chức năng
Bột và viên uống collagen
Những loại này gần đây đã trở thành xu hướng như một chất bổ sung collagen cho cơ thể. Có một số bằng chứng cho rằng: các chất bổ sung collagen dạng uống, bao gồm cả loại collagen dạng bột, hứa hẹn sẽ làm giảm sự xuất hiện của lão hóa.
Tuy nhiên, một số nhà khoa chọc đưa ra quan điểm: “Bột collagen là một loại protein. Khi chúng ta ăn nó, cơ thể sẽ tiêu hóa nó giống như bất kỳ nguồn protein nào khác, như thịt gà hoặc cá. Bột collagen sẽ không đi trực tiếp vào da và làm căng mọng da”.
Kem và dầu hoặc mặt nạ collagen
Các loại kem pro-collagen trên thị trường được cho là làm giảm các dấu hiệu lão hóa bằng cách làm mịn các nếp nhăn. Chúng chứa collagen tổng hợp giúp khóa độ ẩm cho da, tạo ra hiệu ứng căng mọng. Nhưng hiện nay vẫn thiếu nghiên cứu về cách kết hợp tốt nhất collagen vào các phương pháp điều trị tại chỗ.
Dung dịch chứa collagen
Một số người chọn uống nước hầm xương, được đóng gói bằng collagen từ xương động vật. Mặc dù nó có thể là một nguồn cung cấp collagen trong chế độ ăn uống, nhưng việc uống nó đã được chứng minh là không có lợi ích chống lão hóa cho làn da của bạn.
Ứng dụng của Collagen trong Y tế và Mỹ phẩm
Collagen có thể hấp thụ lại. Điều này có nghĩa là nó có thể được chia nhỏ, chuyển đổi và hấp thụ trở lại cơ thể. Nó cũng có thể được hình thành thành chất rắn nén chặt hoặc gel dạng màng.
Các chức năng đa dạng của nó và thực tế là nó xuất hiện tự nhiên khiến collagen trở nên linh hoạt về mặt lâm sàng và phù hợp cho các mục đích y tế khác nhau. Collagen dùng trong y tế có thể bắt nguồn từ người, bò, lợn hoặc cừu.2
Chất làm đầy da
Tiêm collagen có thể cải thiện các đường nét của da và lấp đầy những chỗ lõm. Chất làm đầy có chứa collagen có thể được sử dụng trong thẩm mỹ để xóa các nếp nhăn trên khuôn mặt. Nó cũng có thể cải thiện các vết sẹo.
Những chất độn này có nguồn gốc từ người và bò. Nên kiểm tra da trước khi sử dụng loại từ bò để tránh làm trầm trọng thêm tình trạng dị ứng. Collagen có thể lấp đầy khối lượng tương đối bề ngoài. Những khoảng trống rộng hơn thường được lấp đầy bởi các chất như mỡ, silicone hoặc mô cấy.2
Băng bó vết thương
Collagen có thể giúp chữa lành vết thương bằng cách thu hút các tế bào da mới đến vết thương. Nó thúc đẩy quá trình chữa lành và cung cấp nền tảng cho sự phát triển mô mới.2
Băng Collagen có thể giúp chữa lành các loại vết thương:2
- Tính không đáp ứng với điều trị khác.
- Nơi thoát chất lỏng cơ thể như nước tiểu hoặc mồ hôi.
- Tạo hạt, trên đó các mô khác nhau phát triển.
- Hoại tử hoặc thối rữa.
- Một phần và toàn độ dày.
- Bỏng cấp độ hai.
- Địa điểm hiến da và ghép da.
Băng ép Collagen không được khuyến khích dùng cho:2
- Vết bỏng độ 3.
- Vết thương đã khô.
- Bệnh nhân có thể nhạy cảm với các sản phẩm có nguồn gốc từ bò.
Tái tạo mô có hướng dẫn
Các màng dựa trên collagen đã được sử dụng trong điều trị nha chu và cấy ghép để thúc đẩy sự phát triển của những loại tế bào cụ thể. Trong phẫu thuật miệng, hàng rào collagen có thể ngăn các tế bào phát triển nhanh xung quanh nướu; di chuyển đến vết thương trên răng.10 Điều này bảo tồn một không gian nơi các tế bào răng có cơ hội tái tạo.
Các màng từ collagen có thể hỗ trợ chữa bệnh trong những trường hợp này và chúng có thể hấp thụ lại. Vì vậy, hàng rào này không cần phải phẫu thuật loại bỏ về sau.2
Bộ phận giả mạch máu
Ghép mô collagen từ những người hiến tặng đã được sử dụng trong việc tái tạo dây thần kinh ngoại vi; trong các bộ phận giả mạch máu và tái tạo động mạch. Mặc dù các bộ phận giả collagen tương thích với cơ thể con người; nhưng một số lại được phát hiện là có thể gây huyết khối hoặc có khả năng gây đông máu.2
Điều trị viêm xương khớp
Bổ sung collagen có thể giúp điều trị viêm xương khớp. Một đánh giá năm 2006 cho thấy rằng các chất bổ sung có chứa collagen giúp giảm các triệu chứng đau đớn và cải thiện chức năng khớp ở những người bị viêm xương khớp.11
Khi chất bổ sung được hấp thụ, collagen tích tụ trong sụn. Điều này giúp xây dựng lại hệ thống ngoại bào. Tuy nhiên, không phải tất cả các nghiên cứu đều ủng hộ những phát hiện này.2
Phục hồi da
Các loại kem collagen không có tác dụng vì các phân tử collagen quá lớn để đi qua da. Nhiều sản phẩm có chứa collagen, bao gồm cả kem và bột, quảng cáo rằng sẽ hồi sinh làn da bằng cách tăng mức độ collagen trong cơ thể. Tuy nhiên, điều này khó xảy ra vì các phân tử collagen quá lớn để có thể hấp thụ qua da. Bất kỳ hiệu quả nào có lẽ là do tác dụng dưỡng ẩm của các sản phẩm này. Chúng không trực tiếp tăng sinh collagen.
Các phương pháp điều trị như vậy cũng không được phân loại là thuốc. Vì vậy, bất kỳ tuyên bố nào liên quan đến hiệu quả của chúng không cần phải được chứng minh một cách khoa học. Cần thận trọng khi sử dụng các sản phẩm này.2
Tác dụng phụ khi dùng Collagen
Cho đến nay, có rất ít thông tin đáng tin cậy về sự an toàn và hiệu quả của các chất bổ sung collagen. Nhưng nếu bạn đang dùng chất bổ sung collagen, hãy biết rằng thực phẩm chức năng không cần phải được chứng minh là an toàn trước khi chúng được bán. Nếu bạn quan tâm đến việc bổ sung nó, hãy tham khảo các chuyên gia sức khỏe để chọn một chất bổ sung chất lượng cao từ những thương hiệu đáng tin cậy.
Các tác dụng phụ tiềm ẩn của chất bổ sung gelatin bao gồm: mùi vị khó chịu kéo dài, cảm giác nóng và ợ chua.12 Cần lưu ý rằng nguồn collagen cũng rất quan trọng. Ví dụ, nếu bị dị ứng với trứng hoặc cá, bạn có nguy cơ bị phản ứng nghiêm trọng với collagen có nguồn gốc từ những thực phẩm đó.
Collagen là một loại protein được tìm thấy khắp cơ thể, đặc biệt là trong da, xương, dây chằng và gân, răng và các mô liên kết. Một chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ protein; thói quen dùng kem chống nắng; thuốc bôi và các thủ thuật da liễu khác có thể đảm bảo cơ thể bạn nhận được và sản xuất những gì cần thiết để làm giảm sự xuất hiện của lão hóa.