Đào lộn hột nghe tên gọi đã hình dung ngay ra trái – một thứ trái dáng dấp khá lạ lùng với phần cuống phình to, mọng nước, sặc sỡ màu sắc; còn hạt chỉ có một, hình hạt đậu, màu xanh xám cứng quèo bám bầu đài tựa như cái hột…bị lộn ra bên ngoài trái.
Chẳng biết cây đào lộn hột được trồng ở quê tôi từ năm nào nhưng khi tôi lớn lên đã thấy vườn nhà có hai cây.
Nhiều người miền Nam sinh ra ở nông thôn có ký ức gắn với cây điều, trái điều (trái đào lộn hột).
Gặp đất tốt, cây đào lộn hột lớn rất nhanh, sau 3 năm đã bắt đầu đơm hoa, đậu trái. Khoảng tháng giêng, tháng hai âm lịch, đào bắt đầu bung hoa. Những chùm hoa trắng li ti điểm tím hồng trông hơi giống hoa sầu đông, cũng tỏa hương giống hệt.
Đây cũng là mùa ong đi lấy mật từ loài hoa này. Ong giúp hoa thụ phấn. Chẳng mấy chốc, vô số trái đào non hình hạt đậu tí hon màu xanh chi chít lộ ra. Theo thời gian, trái đào lộn hột phình to chuyển màu rực rỡ còn hạt cứ quắt dần đi, ngả từ sắc xanh sang màu đen xám.
Mùa đào lộn hột, đứng nhìn từ xa thấy trái sai lủng lẳng, rực đỏ, rực vàng trông rất mê.
Tháng tư đầu hạ, trái đào lộn hột bắt đầu rộ chín, tỏa hương thơm nhức mũi. Trái đào lộn hột ăn có vị ngọt nhẹ và hơi chát, ăn xong cứ có cảm giác gắt cổ họng.
Tuy vậy, trái này thuộc loại trái ăn lành, ăn bao nhiêu cũng không sợ rối loạn tiêu hóa.
Nói tới món đào, lũ trẻ thường không mê ăn trái bằng…hột, nói đúng hơn chính là cái nhân trong hột.
Muốn ăn được nhân hạt đào, phải đem nướng hột đào cho cháy đen rồi đập ra lấy phần nhân đã chín bên trong. Món nhân hột đào tươi nướng ngon tuyệt.
Đó là ký ức một thời. Giờ, đào lộn hột không còn hiếm bởi đã được nhân giống, trồng đại trà để thu nhân hạt. Trồng cây điều, chế biến nhân hạt điều phục vụ tiêu thụ nội địa và xuất khẩu đã trở thành ngành công nghiệp, hoạt động ổn định dài lâu, đem lại lợi nhuận và công ăn việc làm cho một bộ phận không nhỏ cư dân.
Mừng cho cây điều-cây đào lộn hột. Mừng cho người trồng. Mừng cho ký ức tuổi thơ tôi đã tìm được nơi dung thân vững chãi, không rơi cảnh nuối tiếc khi chỉ còn là ký ức…