Từ vài thập kỷ nay, trong giáo dục đạo đức cho tuổi trẻ trên thế giới người ta nói nhiều đến hai khái niệm mới là giáo dục kỹ năng sống (life skills) và giá trị sống (living values). Nó khác nhiều với cách giáo dục xưa bằng lời nói suông, mà bằng hành động cụ thể để trẻ có khả năng hành động tích cực thật sự. Ta đã nghe nhiều về kỹ năng sống. Kỹ năng sống giúp cho trẻ em nói riêng và con người nói chung có khả năng về mặt tâm lý xã hội để phán đoán và ra quyết định tích cực, nghĩa là để “nói không với cái xấu”. Tuy nhiên, trước khi dạy kĩ năng sống, cần giáo dục giá trị sống trước tiên.
Giá trị sống là gì? Tại sao giáo dục giá trị sống lại quan trọng?
Giá trị sống (hay còn gọi là “giá trị cuộc sống”) là những điều mà một con người cho là tốt, là quan trọng, phải có cho bằng được và vì thế giá trị sống chi phối hành vi của con người. Ví dụ như: Có người coi sự giàu có là giá trị sống. Khi đó mọi hành động, việc làm đều hướng đến việc có được nhiều tiền bằng mọi giá, thậm chí phạm pháp, làm hại người khác.
Có người lấy danh vọng làm thước đo giá trị. Vậy họ cố gắng bằng mọi cách để có được những chức vị nào đó. Nhưng khi những chức vị ấy mất, bị tước bỏ, con người trở nên “trắng tay”, vô giá trị.
Có người coi sự nhàn hạ là giá trị cuộc sống. Họ trốn tránh trách nhiệm, lười lao động, chọn những công việc, nghề nghiệp không vất vả. Vì vậy, giáo dục để các bạn trẻ, các em học sinh (kể cả người lớn) nhận diện đúng đâu là giá trị đích thực của cuộc sống là điều cần thiết.
Nếu con người không có nền tảng giá trị sống rõ ràng và vững chắc, dù cho được học nhiều kỹ năng đến đâu, chúng ta sẽ không biết cách sử dụng nguồn tri thức ấy sao cho hợp lý, mang lại lợi ích cho bản thân và cho xã hội.
Thiếu nền tảng giá trị sống vững chắc, con người rất dễ bị ảnh hưởng bởi những giá trị vật chất, và rồi mau chóng định hình chúng thành mục đích sống, đôi khi đưa đến kiểu hành vi thiếu trung thực, bất hợp tác, vị kỷ cá nhân. Những giá trị sống tích cực là chiếc neo giúp chúng ta ổn định, vững chãi giữa những biến động của cuộc đời.
12 giá trị sống được nêu ra bởi UNESCO.
1. Hòa bình
2. Tôn trọng
3. Yêu thương
4. Khoan dung
5. Trung thực
6. Khiêm tốn
7. Hợp tác
8. Hạnh phúc
9. Trách nhiệm
10. Giản dị
11. Tự do
12. Đoàn kết
Kĩ năng sống là gì? Chiến lược giáo dục giá trị sống
Đó có thể hiểu là năng lực tâm lí xã hội để đáp ứng và đối phó với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày. Hay có thể hiểu nôm na rằng: Kĩ năng sống là những kĩ năng cần có cho hành vi lành mạnh, tích cực, cho phép mỗi cá nhân đối mặt với những thách thức của cuộc sống hằng ngày.
TS tâm lý học Huỳnh Văn Sơn đã đúc kết 20 kỹ năng sống cơ bản cần được giáo dục trong trường phổ thông và các bà mẹ cần biết để hỗ trợ cho con cái trong việc hoàn thiện các kỹ năng sống để trở thành người tốt, biết làm chủ cuộc sống của chính mình.
1 -Kỹ năng tự nhận thức
2 -Kỹ năng xác định giá trị (của bản thân và của người khác).
3 -Kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
4 -Kỹ năng ứng phó với căng thẳng.
5 -Kỹ năng tìm kiếm sự hỗ trợ.
6 -Kỹ năng thể hiện sự tự tin.
7 -Kỹ năng giao tiếp.
8 -Kỹ năng lắng nghe tích cực.
9 -Kỹ năng thể hiện sự cảm thông.
10 -Kỹ năng thương lượng.
11 -Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn.
12 -Kỹ năng hợp tác
13 -Kỹ năng tư duy phê phán.
14 -Kỹ năng tư duy sáng tạo.
15 -Kỹ năng ra quyết định
16 -Kỹ năng giải quyết vấn đề.
17 -Kỹ năng kiên định
18 -Kỹ năng đảm nhận trách nhiệm
19 -Kỹ năng đặt mục tiêu
20 -Kỹ năng quản lý thời gian.
Mối quan hệ giữa kỹ năng sống và giá trị sống
Giá trị sống là nền tảng để hình thành kỹ năng sống.
Như đã nói ở trên, giá trị sống chi phối hành vi của con người. Khi một con người theo đuổi một giá trị nào đó, mọi hành động của họ sẽ hướng đến mục tiêu đạt được giá trị đó. Và để đạt được mục tiêu, họ phải vận dụng nhiều kĩ năng cần thiết có liên quan để việc làm trở nên hiệu quả.
Kỹ năng sống là công cụ hình thành và thể hiện giá trị sống.
Thực chất kỹ năng sống là các giá trị thể hiện bằng hành động.
Tuy nhiên, nếu quá tập trung vào các kỹ năng sống dưới góc độ “kỹ thuật hành vi” và không chứa đựng giá trị nhân văn tốt đẹp thì giáo dục kỹ năng sống kiểu này có thể dẫn đến phi đạo đức, không phù hợp với mục đich giáo dục tốt đẹp.
Bởi những lý do trên mà giáo dục giá trị sống luôn là một hoạt động quan trọng, cần thiết hàng đầu khi dạy kĩ năng sống cho trẻ. Nuôi dưỡng những giá trị sống đúng đắn cho trẻ từ nhỏ không hề đơn giản, cần nhiều hoạt động, các bài học đi kèm. Gia đình và các nhà trường cần thường xuyên cập nhật, đưa giáo dục giá trị sống và kĩ năng sống trở thành một hoạt động thường nhật.