Ô mai là gì?
Xí muội là tên được gọi ở Miền Nam và nó còn được gọi tên thông thường Ô mai mà miền Bắc hay gọi. Xí muội còn được xem là một vị thuốc trong nền y học cổ truyền của một số quốc gia như: Việt Nam, Trung Quốc. Hiện nay ý nghĩa phổ biến hơn dưới dạng thực phẩm mứt, kẹo mà nhiều người đang ưa chuộng sử dụng hàng ngày.
Xí muội có tên gọi khác là ô mai được chế biến từ nhiều quả cây, nguyên liệu chính để chế biến xí muội từ các loại quả như: Mận, chanh, me, cóc, đào, sấu, trám, quất, khế, xoài, mít, táo ta, dứa (có thể là táo tây người Việt Hải ngoại tại Bắc Mỹ).
Ô mai là một món được tạo nên bởi nhiều nguyên liệu khác nhau, nó có mặt trong mỗi bàn trà, bàn tiếp khách trong dịp đặc biệt, là một món ăn đặc trưng cổ truyền của dân tộc Việt.
Chế biến
Trong y học
Người Trung Quốc bào chế theo cách sau: quả mơ gần chín, dùng tro rơm rạ tẩm ướt, đem quả mơ lùi vào rồi đồ chín phơi khô.
Người Việt Nam thì lấy quả mơ gần chín, đồ cho hơi mềm không chín quá rồi phơi 3 – 4 lần cho khô. Sau khi đồ phơi, tẩm nước bồ hóng rồi đem phơi sấy cho khô, lặp lại như vậy nhiều lần. Hoặc còn có cách đem quả mơ xanh hong qua, để lên giàn bếp sáu tháng thì mơ đen.
Trong đông y, vị thuốc Ô mai thường được chế biến theo cách sau: Quả mơ chín vàng được thu hái, phơi trong mát cho đến héo, rồi đem cửu chưng cửu sái (phơi khô, ngâm muối rồi lại tiếp tục phơi khô như vậy cho đủ chín lần). Sau khi hoàn tất, thịt quả mơ săn lại, có màu đen (chữ “ô” có nghĩa là màu đen) hoặc có các hạt muối trắng mịn kết tinh trên bề mặt (gọi là bạch mai).
Trong ẩm thực
Để có màu sắc và hương vị đặc trưng mang phong cách riêng, mỗi cơ sở chế biến đều có những bí quyết riêng với khá nhiều công đoạn cần đến sự cẩn thận và tinh tế.
Trước hết, người ta phải chọn loại quả ngon, tươi tốt không bị sâu, dập. Sau đó chúng sẽ được rửa sạch, ướp muối, phơi khô và hấp sấy. Sau công đoạn này, nguyên liệu được sao tẩm và chế biến (xào, phơi) thành thành phẩm sau cùng trong sự kết hợp với các gia vị như đường, muối, gừng, ớt, cam thảo… Chỉ từ mấy loại quả ấy, người ta lại có thể chế biến nhiều món có hương vị hấp dẫn khác nhau: có loại chua; có loại ngọt; có loại kết hợp đủ hương vị cay, chua, mặn, ngọt; có loại xào ướt; và có nhiều loại khác lại để rất khô. Các loại ô mai khi đó thường mang tên bao gồm chữ “ô mai” kết hợp với tên của nguyên liệu chính và cách thức chế biến như: “ô mai mơ xào gừng”, “ô mai mận chua cay mặt ngọt”, “ô mai táo mèo”, “ô mai me khô cam thảo”…
Tác dụng xí muội trong y học cổ truyền
Trong y học cổ truyền xí muội có tính mát giảm ho, sinh tân dịch.
Trong dân gian xí muội còn được sử dụng để làm thuốc họ, chống khô họng, viêm họng, khản tiếng được sử dụng dưới dạng thuộc sắc, ngậm. Người ta còn kết hợp dùng xí muội với mật ong hoặc gừng để làm tăng thêm tác dụng giảm họ, nhất là khi ho bị nhiễm lạnh, cảm lạnh hoặc ho do viêm họng.
Trong đông y thì xí muội còn được kết hợp với nhiều vị thuốc khác nhau để chữa các chứng ho lâu năm, ho lâu ngày, khản tiếng và giảm viêm phế quản, viêm họng.
Ngày nay xí muội vẫn được sử dụng theo kinh nghiệm của dân gian và đông y thường kết hợp để bào chế một số loại thuốc ho đông dược.