Hà Nội 36 phố phường, là một khu vực đô thị cổ, có tuổi đời hàng trăm năm nằm bên trong và bên ngoài khu Phố cổ hiện nay. Đây là khu vực đông cư dân sinh sống và buôn bán sầm uất hình thành từ thời Lý – Trần. Điều đặc trưng nhất của khu Phố cổ là các phố làng nghề, gắn liền những ngôi nhà cổ, mang đậm nét kiến trúc Việt Nam truyền thống.
36 phố phường của Hà Nội từ lâu đã đi vào trong thơ ca, trong đó nổi tiếng nhất vẫn là bài vè cùng tên:
“Rủ nhau chơi khắp Long Thành/Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai/Hàng Bồ, Hàng Bạc, Hàng Gai/Hàng Buồm, Hàng Thiếc, Hàng Hài, Hàng Khay/Mã Vĩ, Hàng Điếu, Hàng Giầy/Hàng Lờ, Hàng Cót, Hàng Mây, Hàng Đàn/Phố Mới, Phúc Kiến, Hàng Ngang/Hàng Mã, Hàng Mắm, Hàng Than, Hàng Đồng/Hàng Muối, Hàng Nón, cầu Đông/Hàng Hòm, Hàng Đậu, Hàng Bông, Hàng Bè/Hàng Thùng, Hàng Bát, Hàng Tre/Hàng Vôi, Hàng Giấy, Hàng The, Hàng Gà/Quanh đi đến phố Hàng Da/Trải xem Hàng phố, thật là cũng xinh; Phố hoa thứ nhất Long Thành/Phố dăng mắc cửi, đàn quanh bàn cờ; Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ/Bút hoa xin chép nên thơ lưu truyền”.
Ngày xưa, những người thợ thủ công từ khắp các làng nghề quanh kinh thành Thăng Long, tụ tập về đây buôn bán, họ chia theo từng khu vực và tập trung chuyên bán các mặt hàng chính của làng nghề mình. Thuở ấy, các thương nhân từ nhiều nước có thể vào thẳng khu vực này để buôn bán, tạo ra một không khí vô cùng đông vui, náo nhiệt, tạo ra một đô thị sầm uất và phát triển.
Và từ đó, tên của các dãy phố phường nơi đây được đặt theo tên của sản phẩm buôn bán chính tại đó, cộng thêm chữ “Hàng” phía trước. Ví dụ như phố Hàng Bông vốn có nhiều nhà làm nghề bật bông, bán mền bông, chăn đệm.
Hiện nay, Phố cổ vẫn là khu vực buôn bán nhộn nhịp, sầm uất và một số nơi (tuyến phố) vẫn còn lưu trữ, buôn bán các ngành nghề truyền thống, nhưng cùng với sự phát triển mạnh mẽ và tốc độ đô thị hóa nhanh tại thủ đô Hà Nội khiến cho một số tuyến phố đã chuyển sang kinh doanh các loại mặt hàng khác, giờ đây khu vực quanh Hồ Gươm đâu đâu cũng là quán cà phê, bún phở, cửa hàng quần áo, đồ lưu niệm…
Cùng với đó, nhiều dãy nhà cổ trên nhiều tuyến phố đã mất dần đi nét cổ kính xưa, thay vào đó là những tòa nhà cao tầng, khách sạn phục vụ khách du lịch và những mặt hàng buôn bán đặc trưng nhiều phố giờ chỉ còn là hoài niệm, trên sách vở…
Hãy cùng Tạp chí Thương hiệu và Sản phẩm nhìn lại sự thay đổi trên Phố Hàng Bông xưa – nay:
Phố Hàng Bông thời Pháp thuộc (Ảnh tư liệu).
Trước kia, phố Hàng Bông nằm trong quần thể vương phủ của chúa Trịnh Tùng, khởi dựng vào năm 1595. Thời đó vương phủ gồm 52 cung, phủ, điện, đài, vườn ngự uyển, hồ, trại lính, trải từ Cửa Nam, Hàng Bông, vòng Bà Triệu tới hồ Hale, có 3 cửa chính: cửa chính nam là phố Bà Triệu, Tuyên Vũ Môn (có Ngũ Long Lầu, cao 70m, là Bưu điện Hà Nội ngày nay) và Diệu Đức (thông ra phố Cửa Nam).
Phố Hàng Bông hiện nay (Rue du Coton) là một phố nối phường Hàng Gai và phường Hàng Bông, quận Hoàn Kiếm, trong khu phố cổ Hà Nội, chạy từ ngã tư Hàng Bông – Hàng Gai – Hàng Trống – Hàng Hòm đến cửa ô Cửa Nam.
Hàng Bông trước kia gồm nhiều đoạn phố, có tên riêng: Hàng Hài, còn có tên gọi trong dân gian là Hàng Bông Hài. ở trên đất thôn Cổ Vũ, đoạn từ phố Hàng Gai đến phố Hàng Mành: có những cửa hàng bán giày hài, nón, đồ thờ điện bằng giấy.
Phố Hàng Hài bày bán 2 loại sản phẩm chính là: Hài thật và hài giấy. Hài thật có đế bằng gỗ vông, mũi bằng lụa thêu kim tuyến. Hài giả bằng giấy ngũ sắc trang kim dùng cho việc thờ cúng. Đoạn phố này có đền Phúc Hậu thờ ông tổ nghề tráng gương nên còn được gọi là Hàng Gương.
Hàng Bông Đệm trên đất thôn cũ Kim Bát Hạ, đoạn từ đầu Hàng Mành đến phố Hàng Da. Nơi đây có nhiều nhà làm nghề bật bông, bán mền bông, chăn đệm.
Hàng Bông Cây Đa Cửa Quyền, trên đất mấy thôn cũ Đông Mỹ – Thương Môn Đông Hạ, đoạn từ góc Hàng Da-Quán Sứ đến ngõ Hội Vũ, có ngôi miếu nhỏ thờ Cô Quyền, cạnh miếu có cây đa cũng gọi cây đa Cô Quyền hoặc cây đa Cửa Quyền, hiện ngôi miếu đã bị sét đánh đổ và cây đa bị đốn.
Đền Vọng Tiên trên phố Hàng Bông.
Hàng Bông Lờ, từ ngõ Hội Vũ đến Cửa Nam, đất thôn cũ Yên Trung Hạ, tổng Tiền Nghiêm (sau là Vĩnh Xương): bán các loại đó, đơm, lờ đánh cá. Xưa hơn nữa thì nơi đây chuyên nhuộm màu xanh nên có tên là phố Hàng Lam.
Hàng Bông Thợ Nhuộm, gọi tắt là Hàng Bông Nhuộm, đoạn phố ngắn cuối phố Hàng Bông trông ra cạnh phía đông của vườn hoa Cửa Nam trên đất thôn cũ Đông Mỹ. Hồi đầu thế kỷ 20, người phố này) có nghề nhuộm thâm các loại vải lụa.
Những căn nhà mang kiến trúc đặc trưng của khu phố cổ trên tuyến phố này…
Ngõ Hàng Bông: chạy từ phố Tống Duy Tân đến cuối phố Hàng Bông giáp Cửa Nam, là một phần của khu phố Ẩm thực. Ngõ này thời Pháp tên là phố Lôngđơ (Rue Lhonde). Sau năm 1945 đổi là phố Cấm Chỉ. Đến năm 1964, đổi là ngõ Hàng Bông Lờ, và hiện nay là ngõ Hàng Bông.
Ngày nay Phố Hàng Bông là một tuyến phố vô cùng nhộn nhịp, sầm uất và được xem là “cửa ngõ” để vào khu vực Phố cổ Hà Nội và Hồ Gươm. Tại đây, có những cửa hàng buôn rất bán sôi động, thu hút du khách với nhiều cửa hàng thời trang, đồ lưu niệm, quán ăn, khách sạn hạng sang…
Mặt hàng đặc trưng được bày bán trên tuyến phố này là các loại cờ, áo phông, băng rôn cổ động, quần áo… Chùa Kim Cổ – di tích lịch sử cấp Quốc gia nằm ngay phố Đường Thành giao với phố Hàng Bông.
Tại đây, mặt hàng đặc trưng được bày bán trên tuyến phố này là các loại cờ, áo phông, băng rôn cổ động, quần áo thời trang… Xen lẫn những cửa hàng buôn bán sầm uất, thì trên con phố Hàng Bông nay vẫn giữ được khá nhiều đình miếu cổ như đền Phúc Hậu, đình Tam Thánh, đình Lương Ngọc, đình Kim Hộ, đền Vọng Tiên, đình Thiên Tiên, đình Đông Mỹ…
Phố Hàng Hòm, Phố Phủ Doãn giao cắt với phố Hàng Bông nay. Tại Quyết định 1361/QĐ-UBND (ngày 19-3-2021), UBND thành phố Hà Nội đã phê duyệt đồ án quy hoạch phân khu đô thị H1-1A (khu phố cổ) quận Hoàn Kiếm. Đáng chú ý, đồ án khuyến khích phục dựng công trình theo kiến trúc đặc trưng tiêu biểu khu phố cổ; xây dựng hình ảnh tuyến phố đi bộ với các cửa hàng buôn bán sản phẩm truyền thống, phục vụ du lịch.
Cụ thể, khu vực nghiên cứu đồ án quy hoạch phân khu đô thị H1-1A có diện tích khoảng 80,93ha, thuộc địa giới hành chính 10 phường của quận Hoàn Kiếm, gồm: Hàng Bạc, Hàng Buồm, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Mã, Cửa Đông, Lý Thái Tổ, Đồng Xuân, Hàng Gai, Hàng Đào. Trong đó, phía Bắc giáp phố Hàng Đậu; phía Tây giáp phố Phùng Hưng; phía Nam giáp các phố: Hàng Bông, Hàng Gai, Cầu Gỗ, Hàng Thùng; phía Đông là các đường: Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật. Quy mô dân số đến năm 2030 và tối đa đến năm 2050 khoảng 45.000 người.