Tàu bay là loại cây cỏ hoang dại mọc ở khắp nơi trên đất nước Việt Nam, từ xa xưa đã được ông bà ta sử dụng như một loại rau dại ăn hàng ngày, không chỉ là loại rau dại cứu đói trong những mùa kháng chiến oanh liệt, rau tàu bay còn là 1 vị thuốc với nhiều công dụng hữu ích.
Rau tàu bay là gì?
Mô tả
Rau tàu bay còn có tên gọi là Kim thất, Ngải rét, Sra tây (Kho), Lảo lộc (Tày). Câu có tên khoa học: Gynura crepidioides Benth. Thuộc họ Cúc (Asteraceae)
- Tàu bay là loại cây thảo mập mọc đứng cao khoảng 1m.
- Thân tròn hoặc có khía, màu xanh mọng nước.
- Lá tàu bay mỏng, có dạng hình trứng dài, bản lá to, phần chóp phiến lá có hình thoi, phần dưới có những thuỳ xẻ sâu; mép lá có răng cưa, có mùi thơm nhẹ.
- Cụm hoa dạng đầu, mọc ở nách lá hoặc ở ngọn, gồm nhiều hoa màu hồng nhạt, bao chung gồm hai hàng lá bắc hình sợi. Hoa tàu bay lưỡng tính, có mào lông mịn, trắng, hợp thành ngù, mềm. Hoa nở khoảng từ tháng 9 đến tháng 2, ra quả khoảng từ tháng 10 đến tháng 3. Đầu các nhụy hoa lúc khô biến thành các túm bông nhẹ, dễ bay theo gió, đem theo nhụy và hạt cây phát tán đến những nơi thuận lợi để tiếp tục sinh sôi.
- Các nhụy hoa khô mang hạt bay theo gió để khuếch tán.
- Quả bế hình trụ , có mào lông ở đỉnh.
- Cây ra hoa quả mùa xuân, hạ.
- Cây tàu bay thân mọng nước mọc hoang dại ở khắp nơi ở Việt Nam
- Hạt tàu bay theo gió gieo giống khắp mọi miền.
Phân bố, thu hái, chế biến
Cây tàu bay là loại cây mọc hoang trong tự nhiên thường tập trung ở các nước vùng khí hậu nhiệt đới như Châu Á. Ngoài ra, cây còn có thể mọc ở châu phi, các đảo ở đông nam Địa Trung Hải,…
Ở Việt Nam, nó mọc rất phổ biến ở các bãi hoang sau nương rẫy, ven đường đi ở đồi, bìa rừng, ven khe suối. Lượng quả tàu bay nhiều dễ theo gió phát tán đến nhiều nơi.
Bộ phận sử dụng
- Bộ phận dùng: Lá và ngọn
- Thường thu hái quanh năm
- Chế biến: Sau khi hái xong, rửa sạch và phơi khô
- Bảo quản: Nhiệt độ 25 – 28 độ C, tránh nơi ẩm ướt
Tác dụng của Rau tàu bay
Thành phần hoá học
Thành phần dinh dưỡng tính theo % như sau:
nước 93,1; protein 2,5; glucid 1,9; cellulose 1,6; dầu xuất không protein 3,7; khoáng toàn phần 0,9, trong đó có calcium 81mg%, phosphor 25mg%, carotene 3,4mg% và vitamin C 10mg%.
Tác dụng dược lý của Rau tàu bay
Tác dụng làm lành vết thương
Theo nghiên cứu công bố ngày ngày 22 tháng 8 năm 2020 của 2 tác giả người Việt Nam Đặng thị Phương Thảo và Nguyễn Minh Cần Chiết xuất hydroethanolic từ lá cây tàu bay có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, tăng sinh nguyên bào sợi, co vết thương và tạo mạch từ đó giúp làm lành vết thương nhanh hơn.
Có đặc tính chống đông máu dùng trong điều trị rối loạn đông máu.
Chiết xuất methanol từ lá cây tàu bay có tác dụng kéo dài thời gian đông máu, prothrombin và thời gian thromboplastin một phần hoạt hóa trong máu có thể được khai thác trong điều trị rối loạn đông máu.
Bảo vệ tế bào β và phòng chống đái tháo đường.
Các thành phần thực vật chống oxy hóa như phenol và flavonoid có vai trò bảo vệ chống lại các bệnh thoái hóa do stress oxy hóa như bệnh đái tháo đường. Dịch chiết cây tàu bay có hoạt tính bảo vệ tế bào β và chống đái tháo đường.
Công dụng
Theo y học cổ truyền: Do có vị đắng, mùi thơm, tính bình có tác dụng thanh can hỏa, giải độc, se da, tiêu viêm, tán uất, tiêu hòn cục, cầm máu, sát trùng nên cây được sử dụng làm thuốc.
Người ta thường dùng cả cây tàu bay phơi khô làm thuốc để trị cảm sốt, hạ nhiệt, kích thích tiêu hóa và lợi tiểu.
Dịch chiết từ lá tàu bay có thể dùng trừ giun, thu liễm, giã đắp trị mụn nhọt.
Liều dùng, cách dùng, kiêng kỵ
Liều dùng của tàu bay khô : 30g. Có thể dùng dưới dạng thuốc đắp, sắc hoặc nấu ăn
Rau tàu bay có thể ăn sống, nấu, xào, luộc…
Dân gian khi bị rắn, rết cắn thường dùng lá tàu bay tươi giã nát hoặc nhai nát đắp lên vết cắn.
Ở Việt Nam người ta sử dụng rau tàu bay để tăng cường sức khỏe. Ngoài ra, rau tàu bay được dùng để giảm đau nhức xương khớp và chữa bệnh tiêu chảy ở trẻ em.
Rau tàu bay luộc là món ăn dân dã ở nông thôn Việt Nam
Bài thuốc từ Rau tàu bay
Chữa sốt
Dùng khoảng 10 – 15 g rau tàu bay khô sắc nước và uống. Uống liên tục 2 – 3 ngày, sẽ làm giảm các triệu chứng sốt.
Cầm máu và kháng khuẩn, kháng viêm, làm lành vết thương
Rau tàu bay tươi rửa sạch giã nát và đắp lên vùng xương khớp bị đau nhức hoặc nơi có vết thương bị sưng viêm.
Giải độc cơ thể,tăng cường sức khỏe và phòng ngừa bệnh tiểu đường
Dùng rau tàu bay nấu canh hoặc luộc ăn 2 – 3 lần mỗi tuần
Tiêu chảy
Dùng lá tàu bay tươi hoặc khô khoảng 15g sắc lấy nước và cho trẻ uống mỗi ngày giúp giảm triệu chứng tiêu chảy ở con trẻ
Tàu bay là một loại cỏ dại được sử dụng như rau phổ biến ở nhiều nơi. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên và được sử dụng nhiều trong cuộc sống nhưng quý bạn đọc không nên sử dụng tuỳ ý quá liều lượng hoặc nghe theo kinh nghiệm dân gian để tránh tác dụng không mong muôn. Quý bạn đọc nên liên hệ các bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến.