Luyện tập
Câu 1 trang 20 – SGK Ngữ văn 11 tập 2: Phân tích nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong các câu sau:
a) Ngoài này trắng đỏ cành cam
Chắc trong ấy nắng xanh lam ngọn dừa
(Tố Hữu, Tiếng hát sang xuân)
b) Tấm ảnh chụp hai mẹ con kia rõ ràng là mợ Du và thằng Dũng
(Nguyên hồng)
c) Thật là một cái gông xứng đáng với tội án sáu người tù.
(Nguyễn Tuân, Chữ người tử tù)
d) Xưa nay hắn chỉ sống bằng giật cướp và dọa nạt. Nếu không còn sức giật cướp, dọa nạt nữa thì sao? Đã đành hắn chỉ mạnh vì liều.
Trả lời:
a.
– Nghĩa sự việc: hiện tượng thời tiết nắng ở hai miền Nam – Bắc có sắc thái khác nhau.
– Nghĩa tình thái: phỏng đoán với độ tin cậy cao ( từ “chắc”).
b.
– Nghĩa sự việc: ảnh là của mợ Du và thằng Dũng.
– Nghĩa tình thái: khẳng định sự việc ở mức độ cao ( từ “rõ ràng là”)
c.
– Nghĩa sự việc: cái gông (to nặng) tương ứng với tội án tử tù.
– Nghĩa tình thái: khẳng định một cách mỉa mai ( từ “thật là”).
d.
– Nghĩa sự việc của câu thứ nhất nói về cái nghề Chí Phèo (cướp giật dọa nạt).
– Nghĩa tình thái: nhấn mạnh bằng từ chỉ.
Ở câu d (3): “đã đành” là từ tình thái hàm ý miễn cưỡng công nhận một sự thật là: hắn mạnh vì tiền (nghĩa sự việc).
Câu 2 trang 20 – SGK Ngữ văn 11 tập 2: Xác định những từ ngữ thể hiện nghĩa tình thái trong các câu sau:
a) Nói của đáng tội, thằng bé hay ăn chóng lớn lắm.
b) Cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù có thể còn gay go, quyết liệt hơn nữa.
c) Nó mua chiếc áo này những hai trăm ngàn đồng đấy.
d) Anh đã hẹn đến dự sinh nhật kia mà!
Trả lời:
a. Cụm từ tình thái là: nói của đáng tội (thừa nhận việc khen này không nên làm với đứa bé).
b. Từ tình thái là: có thể (nêu khả năng).
c. Từ tình thái là: những (đánh giá ở mức giá cả là cao).
d. Từ tình thái là: kia mà (nhắc nhở để trách móc).
Câu 3 trang 20 – SGK Ngữ văn 11 tập 2: Chọn từ ngữ tình thái ở cột B điền vào chỗ trống của câu ở cột A để tạo nên câu có nghĩa tình thái phù hợp với nghĩa sự việc:
Trả lời:
a. Chọn “hình như”: thể hiện sự phỏng đoán, chưa chắc chắn.
b. Chọn từ “dễ”: thể hiện sự phỏng đoán chưa chắc chắn.
c. Chọn từ “tận”: đánh giá khoảng cách là xa.
Câu 4 trang 20 – SGK Ngữ văn 11 tập 2: Đặt câu vơi mỗi từ ngữ tình thái sau đây: chưa biết chừng, là cùng, ít ra, nghe nói, chả lẽ, hóa ra, sự thật là, cơ mà, đặc biệt là, đấy mà.
Trả lời:
– Chưa biết chừng lời nó nói lại là sự thật.
– Trời! Anh lại kiêu ngạo đến thế là cùng
– Ít ra, em cũng được môt điểm 10 trong kì thi này.
– Nghe nói cháu được học sinh giỏi trong học kì 1
– Chả lẽ việc cậu ấy đánh bạn là sự thật?
– Sự thật là, chẳng có vụ ẩu đả nào ở trường vào hôm qua cả.
– Bà ấy là mẹ của chị cơ mà.
– Bài thơ rất hay, đặc biệt là hai câu thơ cuối.
– Lớp 11a1 đấy mà. Giỏi lắm!
Ghi nhớ:
Nghĩa tình thái thể hiện thái độ, sự đánh giá của người nói đối với sự việc hoặc đối với người nghe. Nó có thể được bộc lộ riêng qua các từ ngữ tình thái trong câu.