Nếu một người chưa hiểu rõ về văn hóa và phong tục Việt Nam có hỏi: “Dịp nào trong năm là quan trọng nhất?”. Thì ai trong mỗi chúng ta đều có chung một câu trả lời đó chính là “Tết Nguyên Đán” – một dịp người người nhà nhà đều chuẩn bị tươm tất nhất để sẵn sàng đón chào mỗi dịp đầu năm.
Vậy thì Tết Nguyên Đán là gì? Nguồn gốc, ý nghĩa và phong tục truyền thống trong dịp Tết cổ truyền của người Việt ra sao thì không phải ai cũng nắm rõ. Vì thế cùng theo dõi bài viết này để tìm hiểu các thông tin hữu ích nhất về dịp tết cổ truyền này nhé.
I. Tết Nguyên Đán là gì?
Tết Nguyên Đán (còn gọi là Tết Cả, Tết ta, Tết Âm lịch, Tết Cổ truyền hay đơn giản là Tết) là dịp lễ đầu năm Âm lịch quan trọng và có ý nghĩa nhất ở Việt Nam.
“Tết” là cách đọc âm Hán – Việt của chữ “tiết”, “nguyên” theo chữ Hán có nghĩa là sự khởi đầu hay sơ khai và “đán” là buổi sáng sớm, cho nên đọc đúng phiên âm phải là “Tiết Nguyên Đán”.
II. Tết Nguyên Đán được tổ chức khi nào?
Tết Nguyên Đán của Việt Nam được tính theo Âm lịch, muộn hơn Tết Dương lịch (hay Tết Tây). Do quy luật 3 năm nhuận một tháng của Âm lịch nên ngày đầu năm của dịp Tết Nguyên Đán không bao giờ trước ngày 21/01 Dương lịch và sau ngày 19/02 Dương lịch mà thường chỉ rơi vào khoảng giữa những ngày này.
Thời gian diễn ra Tết Nguyên Đán hàng năm thường kéo dài trong khoảng 7 – 8 ngày cuối năm cũ và 7 ngày đầu năm mới (23 tháng Chạp đến hết ngày 7 tháng Giêng).
III. Nguồn Gốc Tết Nguyên Đán
Nguồn gốc của Tết Nguyên đán hiện nay vẫn có rất nhiều tranh cãi về vấn đề này. Phần lớn thông tin sẽ cho rằng Tết Nguyên đán có nguồn gốc từ Trung Quốc và du nhập vào Việt Nam vào thời điểm 1000 năm Bắc thuộc. Tuy nhiên theo như truyện cổ tích lịch sử Việt Nam truyện “Bánh chưng bánh dày” thì người Việt Nam đã có dịp lễ này từ đời vua Hùng nghĩa là trước 1000 năm Bắc thuộc.
Theo như Khổng Tử có viết rằng “Ta không biết Tết là gì, nghe đâu đó là tên của một ngày lễ hội lớn của bọn người Man, họ nhảy múa như điên, uống rượu và ăn chơi vào những ngày đó”, từ đó cũng có thể suy luận rằng Tết Nguyên đán là bắt nguồn từ Việt Nam.
Tuy có nhiều tranh cãi xoay quanh nguồn gốc của Tết Nguyên đán là bắt nguồn từ Việt Nam hay Trung Quốc nhưng có thể thấy được Tết Nguyên đán ở mỗi nước đều có những nét đặc trưng riêng và đây là dịp lễ quan trọng của người dân mỗi nước.
IV. Ý Nghĩa Tết Nguyên Đán
Tết Nguyên đán là thời điểm giao thoa giữa trời và đất
Tết Nguyên đán được xem là thời điểm thể hiện cho sự giao thoa giữa trời đất, thần linh với con người. Tết trong Tết Nguyên đán có nghĩa là tiết (ở đây biểu hiện cho thời tiết) sẽ vận hành theo 4 mùa trong năm Xuân – Hạ – Thu – Đông, một chu trình kết thúc và có nghĩa đặc biệt cho nền kinh tế xưa khi còn dựa vào nông nghiệp là chủ yếu.
Tết Nguyên đán là dịp để tỏ lòng thành kính lên ông bà tổ tiên
Có thể nói đây là dịp quan trọng nhất trong năm mà con cháu trong nhà sẽ tập trung lại để chuẩn bị và dâng lên bàn thờ ông bà tổ tiên những mâm cơm, mâm ngũ quả trang trọng nhất.
Theo quan niệm từ xưa, vào dịp lễ này ông bà tổ tiên sẽ về nhà ăn Tết cùng con cháu và phù hộ cho gia đình mình được mạnh khỏe, hòa thuận hơn.
Tết Nguyên đán là ngày may mắn và hy vọng
Năm mới tượng trưng cho mở đầu mới, vì vậy mỗi dịp Tết đến mọi người thưởng rủ nhau đi chùa để cầu phúc và cầu may mắn cho một năm sắp tới.
Từ xưa đến nay luôn có quan niệm rằng Tết Nguyên đán đến sẽ xua đuổi đi những điều không may của năm cũ và đón nhận những niềm hy vọng tốt đẹp hơn cho năm mới. Vì vậy, đây là thời điểm được nhiều người lựa chọn để mở đầu công việc cho năm và là thời điểm tốt để khởi nghiệp nhờ vào vận khí năm mới.
Tết Nguyên đán là thời gian để gia đình quây quần bên nhau
Không phải gia đình nào cũng được ở gần nhau, vì vậy Tết Nguyên đán chính là thời điểm mà mọi người trong gia đình mong ngóng nhất để được đoàn tụ bên những người yêu thương. Được cùng nhau quây quần bên nồi bánh chưng đêm giao thừa thì đây là điều mà mọi người đều mơ ước.
Ngoài ra, đây là cũng là thời gian để con cháu tỏ tạ ơn cho ông bà, cha mẹ đã sinh thành, nuôi dưỡng bằng tình cảm chân thành nhất hay đơn giản bằng những món quà cho ngày Tết.
Tết là sinh nhật của mọi người
“Mừng thêm tuổi mới”: Đây là câu cửa miệng quen thuộc của ông bà, ba mẹ, cô chú khi chúc tết nhau để mừng nhau thêm một tuổi.
Vào dịp này mọi người sẽ gửi đến nhau những lời chúc may mắn nhất, hy vọng một năm mới tốt đẹp hơn. Người lớn sẽ mừng tuổi cho người già và trẻ nhỏ để mong cho các cụ được sống lâu khỏe mạnh, còn các cháu sẽ lớn nhanh, ngoan ngoãn và học giỏi.
V. Phong tục truyền thống trong dịp Tết cổ truyền của người Việt.
Là một dịp quan trọng và ý nghĩa, chính vì vậy ngày Tết có rất nhiều phong tục mang giá trị văn hóa lớn. Dưới đây là những phong tục ngày Tết mà bạn nên nắm rõ:
1. Cúng ông công, ông táo ngày tết
Một trong những việc quan trọng của người Việt vào dịp tết là cúng ông công, ông táo vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch. Vào ngày này, các gia đình sẽ cùng nhau làm lễ tiễn ông Công, ông Táo về chầu trời để báo cáo những việc làm của gia chủ trong một năm với Ngọc Hoàng.
Phong tục cúng ông Công, ông Táo từ lâu đã ăn sâu vào nét văn hóa của người Việt và trở thành thói quen khó bỏ, lưu truyền đến đời đời sau. Theo đó, cứ đến ngày 23 tháng Chạp hàng năm, mọi người thường dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, không gian bếp gọn gàng, nấu mâm cỗ thịnh soạn để các ngài thụ hưởng. Đặc biệt không thể thiếu là các chú cá vàng để làm phương tiện cho ông Công, ông Táo bay về trời.
2. Gói bánh chưng
Bánh chưng là một trong những thứ không thể thiếu trong dịp tết cổ truyền của người Việt. Bởi nó mang nhiều ý nghĩa đặc biệt thể hiện lòng biết ơn của con cháu với ông cha và với đất trời.
Nguyên liệu để làm bánh chưng rất dễ tìm kiếm gồm: gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, lá dong. Dưới bàn tay đầy nghệ thuật của con cháu được hướng dẫn qua nhiều thế hệ, những chiếc bánh chưng trở nên đẹp đẽ và đầy ý nghĩa. Bánh chưng còn là món quà người ta dùng để dành tặng cho người thân, bạn bè của mình trong dịp đặc biệt này.
Việc gói bánh chưng ngày tết đã gắn liền với hầu hết đại gia đình Việt. Đây là cơ hội để các thành viên trong gia đình thêm gắn kết hơn. Bánh sau khi gói phải đem luộc ít nhất 6 tiếng mới chín kỹ. Trong không khí se se lạnh của tiết trời mùa Xuân, việc cùng ngồi quây quần bên gia đình canh nồi bánh chưng nóng hổi quả là điều quá tuyệt vời. Đó cũng chính là một phần tuổi thơ của rất nhiều thế hệ người Việt.
3. Lau dọn nhà cửa sạch sẽ
Để đón một cái tết trọn vẹn, tươm tất, người dân Việt Nam thường có tục lệ dọn dẹp nhà cửa, đồ vật sạch sẽ. Việc làm này không chỉ đem lại không khí trang hoàng cho ngôi nhà mà còn có ý nghĩa sắp xếp lại những điều chưa ổn của năm cũ để chào đón năm mới thịnh vượng hơn.
Từ phòng khách cho đến phòng bếp, khắp mọi nơi của ngôi nhà đều được làm sạch, sắp xếp gọn gàng. Điểm thêm là những cành hoa đang đâm chồi nảy lộc báo hiệu mùa xuân về trong không khí rộn ràng, háo hức.
4. Bày mâm ngũ quả
Ngoài bánh chưng thì mâm ngũ quả được đặt trên bàn thờ tổ tiên là một nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong mỗi gia đình Việt. Mỗi nơi sẽ có một cách bày mâm ngũ quả khác nhau. Tuy nhiên, theo quy ước phải có ít nhất 5 loại trái cây với các màu sắc khác nhau được bày trên bàn thờ tổ tiên và bàn tiếp khách. Mâm ngũ quả tượng trưng cho nguyện ước của gia chủ về một năm mới tươi vui, may mắn, phát tài, phát lộc.
5. Chuẩn bị mâm cơm tất niên
Tất niên được hiểu là ngày tổng kết lại năm cũ, gia đình quây quần sum họp, cùng ăn cơm. Tất niên có thể làm vào ngày 30 hoặc 29, tức là ngày cuối cùng của năm. Giữa ngày 29 hoặc 30 tháng 12 và mùng 1 tháng 1, vào giờ Tý chính là thời điểm quan trọng nhất của sự kiện này. Đây chính là dấu mốc cho sự chuyển giao năm cũ, năm mới.
6. Mâm cỗ cúng tất niên vào ngày 30 tết
Để ghi nhận khoảnh khắc quan trọng, các gia đình sẽ làm 2 mâm cơm. Một mâm cúng gia tiên, một mâm cúng Thiên Địa ngoài trời, ngay trước nhà. Việc chuẩn bị mâm cúng Tất niên ra sao còn phụ thuộc vào từng vùng miền cũng như điều kiện của mỗi gia đình. Tuy nhiên, dù khác biệt nhưng vẫn phải có những lễ vật đúng theo phong tục người Việt.
7. Giao thừa
Đây chính là khoảnh khắc mà tất cả mọi người đều háo hức chờ đợi. Vào đúng 0h ngày mùng 1 – tháng 1 âm lịch, thời khắc chuyển giao đã tới. Đây là thời điểm chính thức bước sang một năm mới.
Mọi người trong nhà dành cho nhau những lời chúc may mắn, tốt đẹp. Vào đêm Giao thừa, các gia đình cũng sắp lễ cúng để bỏ đi những điều xấu, đón điều tốt đẹp vào năm mới.
Cả gia đình cùng nhau quây quần bên tách trà bắc thơm mùi hương cốm, dĩa bánh mứt, đòn bánh tét kể nhau nghe câu chuyện vui trong một năm qua, và những công việc, dự tính kế hoạch cho năm tới.
8. Phong tục cúng 3 ngày Tết
Vào ngày mùng 1 đầu năm, con cái sẽ chúc Tết ông bà, cha mẹ. Gia đình sẽ bày cỗ cúng Tân niên, cùng ăn uống và chúc nhau năm mới. Mùng 2 sẽ có các hoạt động cúng lễ, chúc họ hàng, người thân. Mùng 3 cúng cơm tại gia. Có một số gia đình sẽ làm lễ Hóa vàng sau 3 ngày. Tuy nhiên, cũng có nhà để tới mùng 5, 6 Tết. Ngoài ra, mùng 3 cũng là ngày Tết thầy cô nên các trò cũ sẽ đi chúc Tết thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp.
9. Đi chùa, hái lộc cầu may
Đi chùa, hái lộc cầu may là một trong những hoạt động gần như không thể thiếu vào dịp Tết Nguyên Đán. Theo quan niệm của người Việt, việc đi lễ chùa đầu năm là để cầu xin cho năm mới gặp nhiều may mắn, phúc lộc đầy nhà.
Đồng thời xin cầu cho những hoạn nạn, rủi ro của năm cũ sớm qua, không đeo bám sang năm mới để gia chủ được làm ăn thuận lợi. Ngoài ra, đây cũng là cơ hội để mọi người tỏ lòng thành kính với Đức Phật, những vị thần. Với nhiều người, việc đi chùa đầu năm còn là lúc để tận hưởng khí trời sang xuân trong niềm hạnh phúc, hân hoan.
10. Xông đất
Vào ngày đầu năm mới, người đặt chân tới gia đình đầu tiên chính là người xông đất. Theo quan niệm, nếu người xông đất vía tốt, hợp tuổi gia chủ cũng như con giáp của năm sẽ mang tới những điều tốt lành, may may mắn cho gia chủ trong năm mới. Vì vậy, vào mùng 1 của Tết Nguyên Đán, nhiều gia đình thường chọn người xông đất hợp với tuổi của mình để mọi việc được suôn sẻ.
11. Lì xì
Ngoài những điều trên thì lì xì cũng là một phong tục ý nghĩa của dịp Tết cổ truyền. Đầu năm mới, người lớn sẽ mừng tuổi trẻ nhỏ thông qua một phong bao lì xì sắc đỏ. Đi kèm với đó là lời chúc ngoan ngoãn, hay ăn chóng lớn, học giỏi. Bên cạnh đó, con cái cũng sẽ mừng tuổi cha mẹ cùng lời chúc sức khỏe, may mắn. Các cháu đã trưởng thành mừng tuổi ông bà, chúc ông bà sức khỏe, trường thọ.
12. Xuất hành
Xuất hành cũng là một việc quan trọng được người Việt thực hiện vào dịp tết cổ truyền. Thông thường vào ngày mồng một, người ta sẽ chọn giờ đẹp, hướng đẹp, hợp tuổi để xuất hành. Với mong muốn hướng đi mới của năm sẽ mang lại khởi sắc, vận may và tài lộc cho gia chủ. Người đi xuất hành thường sẽ là người trụ cột của gia đình, người có trách nhiệm mang may mắn về để có thể gánh vác mọi việc to nhỏ trong nhà.
Lưu giữ Tết Nguyên Đán – Tết Cổ truyền chính là nghĩa vụ của muôn đời vì đó chính là nét văn hóa đặc sắc nhất của dân tộc. Không nên có xu hướng Tây hóa mà quên đi nét đẹp truyền thống đã được tổ tiên chúng ta lưu giữ ngàn đời. Tết Nguyên Đán chính là khởi điểm bắt đầu của một năm và cũng là điểm cuối mà ai cũng muốn về khi mỗi dịp Tết đến Xuân sang.