Thần Thoại Là Gì – Thần Thoại Trong Văn Học Dân Gian
Thần thoại các dân tộc bản địa nước ta, phân mục and thực ra
Nguyễn Thị HuếĐào tạo01 Tháng 11 2011Lượt xem: 27993
I. Khái niệm thần thoại cổ xưa
Thần thoại là gì? Thần thoại theo Mác nói đó là vẻ đẹp “một đi không xoay về” của loài người khi trái đất nguyên thuỷ kết thúc. Sự thực thì trên xã hội, ngẫu nhiên dân tộc bản địa nào cũng xuất hiện thần thoại cổ xưa.
Bài Viết: Thần thoại là gì
E.M. Mêlêtinxki đã định nghĩa thần thoại cổ xưa như sau: Thần thoại có căn cơ từ tiếng Hy Lạp, nghĩa đen là thần thoại cổ xưa, lịch sử một thời. Thường người ta hiểu đó là những truyện về các vị thần, các nhân vật được sùng bái hoặc có mối quan hệ căn cơ với các vị thần, về các thế hệ xuất hiện trong thời gian thuở đầu nhập cuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào vấn đề tạo lập xã hội y giống hệt như vào vấn đề tạo lập nên những vấn đề của chính bản thân nó – vạn vật thiên nhiên and văn hoá(1).
Thần thoại là hình thức bề ngoài sáng tác của con người thời đại rất lâu rồi, nó dấu hiệu tinh thần muốn tìm hiểu dải ngân hà, giải thích dải ngân hà and chinh phục xã hội tự nhiên của con người. Luôn tiếp xúc với vạn vật thiên nhiên kỳ vĩ, kín đáo, con người đã hình dung, giải thích vạn vật thiên nhiên bằng trí tưởng tượng của tôi, tạo ra cho các hiện tượng kỳ lạ bao bọc mình những hình ảnh sáng chế, những mẩu truyện phong phú, hình dung ra các vị thần lớn lao, những đội quân siêu nhiên, hữu linh. Bằng chiêu bài đó, con người đã tạo nên sự thần thoại cổ xưa.
II. Tiền đề trái đất – cơ sở dựng nên and lưu truyền thần thoại cổ xưa
Theo ý kiến của Mác thì thần thoại cổ xưa nối liền với thời kỳ ấu thơ của thế giới “trong số điều kiện trái đất dài lâu không bao giờ trở lại nữa”, nó là thứ “nghệ thuật và thẩm mỹ vô tinh thần”. Cũng theo Mác thì “Thần thoại nào thì cũng chinh phục, chi phối and nhào nặn những sức khỏe thể chất tự nhiên nằm ở trong trí tưởng tượng and bằng trí tưởng tượng”. Có nghĩa là đã hết nào hiểu and giải thích đúng thần thoại cổ xưa nếu tách nó ra phía bên ngoài trái đất nguyên thuỷ, xã hội quan thần linh and nhu yếu giải thích, chinh phục tự nhiên, trái đất của con người thời cổ đại. Dùng trí tưởng tượng để hình dung, lý giải and chinh phục xã hội, người nguyên thuỷ đã tạo ra thần thoại cổ xưa and thần thoại cổ xưa là một trong hình thái tinh thần nguyên hợp đa công dụng (là khoa học and nghệ thuật và thẩm mỹ vô tinh thần, cùng theo đó còn là một tín ngưỡng, tôn giáo của các người nguyên thuỷ).
Với Việt Nam, khẳng định thần thoại cổ xưa đã và đang thành lập và hoạt động khá sớm, được thoát thai từ định hướng sống tự nhiên của con người, được sáng chế đc trong thời kỳ các thị tộc, bộ lạc đã sớm có tinh thần về địa vực cư trú and tinh thần về giống nòi. Đi sâu vào nội dung thần thoại cổ xưa những các bạn sẽ thấy cảm nhận thấy sống lại không gian tấp nập của một thời kỳ mà dữ liệu chính sử đang không nhắc tới. Thần thoại gợi lên cho những bạn sự cảm thông với dân tộc bản địa thuở nguyên vẹn, trẻ trung của con người buổi thuở đầu.
Trong những dự án công trình nghiên cứu về nghệ thuật và thẩm mỹ nguyên thuỷ, các nhà khoa học đã nhận được đc thấy cảm nhận thấy rằng trong tiến trình trở nên tân tiến thứ nhất của lịch sử hào hùng loài người, y giống hệt như những chuyển động ý thức khác, nghệ thuật và thẩm mỹ không sống sót phía bên dưới dạng hòa bình, mà gắn bó and phần nhiều hoà làm một với chuyển động trong thực tiễn của con người. Thần thoại là một trong bộ phận của nền nghệ thuật và thẩm mỹ ấy, nó cũng nảy sinh and nảy nở trên cơ sở cuộc sống lao động and những hoạt động của các người xưa.
Các nhà nhân chủng học truyền thống châu Âu thế kỷ XIX đã nhìn thấy cảm nhận thấy trong số những thần thoại cổ xưa phương thức hồn nhiên, tiền (hayphản) khoa học khi lý giải xã hội bao bọc nhằm mục đích thoả mãn “sự tò mò và hiếu kỳ” của các người nguyên thuỷ vốn bị đè nén bởi những sức khỏe thể chất hung bạo của tự nhiên.
E.M. Mêlêtinxki đã từng chỉ rõ: “Trong thần thoại cổ xưa có sự đan kết những tác nhân phôi thai của tôn giáo, triết học, khoa học and nghệ thuật và thẩm mỹ. Mối quan hệ hữu cơ của thần thoại cổ xưa với lễ nghi vốn được tiến hành triển khai qua các phương tiện đi lại âm nhạc, vũ đạo, các phương tiện đi lại “tiền sân khấu” and ngữ điệu…”.
Ông cũng nêu ra rằng người nguyên thuỷ chưa tách mình thoát ra khỏi thiên nhiên và môi trường vạn vật thiên nhiên tự nhiên and trái đất bao vây and tư duy nguyên thuỷ còn giữ những nổi bật của việc chưa phân tách, nó phần nhiều chưa tách khỏi thiên nhiên và môi trường vạn vật thiên nhiên điểm lạ mắt, bột phát. Hệ quả của điều đấy là sự nhân hoá hồn nhiên tổng thể toàn bộ vạn vật thiên nhiên, sự so sánh “ẩn dụ” các đối tượng người dùng người mua vạn vật thiên nhiên, trái đất, văn hoá. Người nguyên thuỷ hình dung các hiện tượng kỳ lạ tự nhiên như với con người, gán cho chúng con tim, lí trí, tình cảm con người…(2).
Theo Đinh Gia Khánh, thì ở Việt Nam “Thần thoại đã phát sinh từ cuộc sống thường ngày của các người nguyên thuỷ and trở nên tân tiến theo có nhu cầu của trái đất Lạc Việt”(3), nghĩa là thần thoại cổ xưa có từ trước công nguyên, trước thời Bắc thuộc, and vì những nguyên nhân riêng, những thiên thần thoại cổ xưa đó đang không liệu có còn gì khác giữ lại hình thức bề ngoài lúc đầu của chúng nữa and thậm chí là cốt truyện đã và đang điều chỉnh đi nhiều.
Đồng ý kiến như trên, các nhà nghiên cứu Đỗ Bình Trị, Chu Xuân Diên cũng đặt ra các quan điểm: “Nói một chiêu bài đơn giản thần thoại cổ xưa là một trong loại truyện nói đến thần, mang tác nhân vạn vật thiên nhiên and xuất hiện vào thời kì khuyết sử”(4) and “Thần thoại chỉ rất có thể xuất hiện trong trong tiến trình thấp của việc trở nên tân tiến trái đất and của việc trở nên tân tiến nghệ thuật và thẩm mỹ. Trong tiến trình đó, thần thoại cổ xưa đã có nhiều một tầm quan trọng lành mạnh và tích cực trong cuộc sống ý thức của con người: đó là phương tiện đi lại nhận thức quan trọng của các người nguyên thuỷ, cũng là một trong trong số nguồn dựng nên những chi phí ý thức truyền thống thứ nhất của dân tộc bản địa”(5).
Con người thời kỳ nguyên thuỷ trong lúc tiếp xúc với vạn vật thiên nhiên, tiếp xúc với các hiện tượng kỳ lạ dải ngân hà kỳ bí, họ đã muốn cố gắng nỗ lực tìm hiểu, xuyên thẳng qua cái hình thức bề ngoài để nhận thức xã hội, nhận thức tự nhiên.
Sự nhận thức xã hội của con người lúc đó là hoang đường and ấu trĩ. Con người tưởng tượng ra and đặt ý thức vào sự tưởng tượng ấy, rằng xã hội là vì các vị thần linh tạo ra. Toàn cầu đó luôn kín đáo and to lớn, nó tương khắc con người and luôn luôn đe doạ cuộc sống của mình.
Trong quy trình lao động, sản xuất, con người nguyên thuỷ đã áp dụng lý trí non nớt, sự nhận ra thô sơ của tôi về vạn vật thiên nhiên, dải ngân hà để tìm câu phỏng vấn cho những gì xẩy ra bao bọc như: Tại sao có thêm ngày? Tại sao có thêm đêm? Tại sao có thêm khung trời? Tại sao có thêm bề mặt đất? Tại sao có thêm mặt trời, mặt trăng and các vì sao? Tại sao có thêm sự sống, sự chết? Con người ra đời từ đâu? Tại sao có thêm mưa gió, bão lụt, hạn hán?…And còn rất nhiều câu hỏi khác. Chính vì như vậy, họ đã tạo nên sự thần thoại cổ xưa. And Mác đã gọi thần thoại cổ xưa là thứ nghệ thuật và thẩm mỹ được người xưa sáng chế được 1 chiêu bài không tự giác.
Người cổ đại đã coi thần thoại cổ xưa là những thiên lịch sử hào hùng. Họ biết trân trọng trong những việc lưu truyền and thần thoại cổ xưa đều được đặt thành văn vần cho dễ nhớ. Ở các dân tộc bản địa Mường, Tày, Thái hay các dân tộc bản địa Tây Nguyên… thì việc hát thần thoại cổ xưa, anh hùng ca là có, như Đẻ đất đẻ nước của các người Mường, sử thi – khan Đam San, Xing Nhã của các người Êđê, Djông của các người Bana… Nhưng ở người Việt do yếu tố hoàn cảnh lịch sử hào hùng mà các thần thoại cổ xưa đang không giữ lại được nguyên vẹn, chỉ với những truyện riêng rẽ, ngắn gọn mà thôi…
Như vậy, nói theo một cách khác, mỗi dân tộc bản địa thời cổ đều có một kho thần thoại cổ xưa riêng. Ở những dân tộc bản địa sớm có điều kiện trở nên tân tiến thì nền văn hoá của mình cũng được thành lập và hoạt động sớm hơn những dân tộc bản địa chậm trở nên tân tiến, chữ viết được dựng nên đã là phương tiện đi lại giúp các dân tộc bản địa đánh dấu được sớm and có mạng lưới hệ thống những thần thoại cổ xưa truyền tụng đương thời. trái lại, ở các dân tộc bản địa chậm tiến, thần thoại cổ xưa của mình trong 1 quy trình lâu hơn được lưu truyền bằng miệng. Nhiều nguyên do như chính sách trái đất điều chỉnh, thần thoại cổ xưa bị biến tướng, hoặc do văn hoá bên ngoài thâm nhập, thần thoại cổ xưa bị trộn lẫn, hay do không tồn tại chữ viết, thần thoại cổ xưa không được ghi giữ lại nên có thể còn từng mảnh rời rạc, thiếu hụt… Tới nay, do yếu tố hoàn cảnh lịch sử hào hùng, thần thoại cổ xưa Việt Nam đã biết thành mất mát không hề ít, nhưng số truyện được sưu tầm, ghi chép cũng xuất hiện tới hàng ngàn đơn vị chức năng. Kết cấu số đông đều ngắn gọn, cốt truyện đơn giản, ít nghiêm ngặt. Nó phản ánh trái đất, tâm lý, con tim and dấu hiệu được những sự việc cơ bản của khá nhiều dân tộc bản địa ViệtNam.
Thần thoại các dân tộc bản địa thiểu lượng người nước ta đã phản ánh một chiêu bài kỳ diệu nhận thức của con người về dải ngân hà, về công cuộc chinh phục vạn vật thiên nhiên and về các hoạt động trái đất của các dân tộc bản địa trong thời kỳ rất lâu rồi.
Hình thức bề ngoài bộc lộ cơ bản của thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa là những chuyển động biểu diễn mang tính chất tổ hợp, phong phú and phức tạp. “Thần thoại có mối quan hệ với tín ngưỡng and tôn giáo… Nhiều thần thoại cổ xưa gắn kèm với các nghi lễ tôn giáo, ma thuật and có vẻ có mục tiêu lý giải căn cơ and nội dung ý nghĩa sâu sắc của các nghi lễ đó”(6). Nó kể cả các hình thức bề ngoài nghi lễ cổ sơ, các phong tục and các hình thức bề ngoài diễn xướng, nhảy múa, ca hát, v.v… Thí dụ, ở dân tộc bản địa Việt, những lời ca cổ cũng chính là những thiên thần thoại cổ xưa còn lại: “Ông Đếm cát, ông Tát bể, ông Kể sao, ông Đào sông, ông Xây rú…”
Ở dân tộc bản địa Mường, khi triển khai các nghi lễ tang ma cũng đó đó là lúc họ diễn kể thần thoại cổ xưa(7). Tổng thể mạng lưới hệ thống mo Đẻ đất đẻ nước, áng mo thần thoại cổ xưa, đã được hát kể trong mười mấy ngày đêm liền (có nơi là 12 ngày đêm). Trong không gian tống biệt người chết, người ta được ông mo hát kể cho nghe về sự việc ra đời Trời, ra đời Đất, về sự việc đẻ Nước, đẻ Mường, về sự việc ra đời Người and vạn vật cùng muông thú. Qua lời mo trong Đẻ đất đẻ nước, người Mường đã kể rằng:
Ông Thu Tha, bà Thu Thiên
Ra truyền: tạo nên sự Đất ra Trời.
Mo Đẻ đất đẻ nước đã phản ánh nhân sinh quan, xã hội quan nguyên thuỷ and phản ánh về quy trình dựng nên dân tộc bản địa của các người Mường. Nội dung chính của áng mo đấy là những mẩu truyện thần thoại cổ xưa được links cùng nhau bởi các lời ca mang nội dung tự sự. Đẻ đất đẻ nước là sản phẩm thực tế mang đậm tính chất sử thi – thần thoại cổ xưa của dân tộc bản địa Mường(8).
Một vài các dân tộc bản địa khác cũng xuất hiện truyền thống hát kể thần thoại cổ xưa như dân tộc bản địa Mường, đó là dân tộc bản địa Thái, Tày and các dân tộc bản địa Tây Nguyên, thần thoại cổ xưa không những chỉ được sống sót, lưu truyền ở dạng những truyện kể đơn côi, sơ khai mà còn được gia nhập vào mạng lưới hệ thống hát kể mo, then, sử thi-khan của các dân tộc bản địa đó.
Sử thi – thần thoại cổ xưa Ẳm ẹt luông ở dân tộc bản địa Thái gồm ba phần chính: Ẳm ẹt luông (Khai ra đời cái Lớn), Ẳm ẹt nọi (Khai ra đời cái Bé dại dại) and Khay phắc phạ (Mở họng Trời). Sản phẩm thực tế với những câu bước đầu như sau:
Mo xin kể năm kể tháng mới có
Mo xin kể năm kể tháng trời mới tạo nên sự
Thời xưa rất lâu rồi, thời xưa thời lâu
Họ hỏi: Cái gì có sau Trời? Cái gì có sau Đất?
Các sản phẩm thực tế đó thường được các thày mo đọc trong số những buổi cúng lễ, thực chất là những áng văn vần dài kể lại căn cơ ra đời trời đất and muôn chủng loài, kể lại quy trình đấu tranh gian khổ của loài người nhằm mục đích để sống sót and trở nên tân tiến. Các sản phẩm thực tế này cũng giống như sản phẩm thực tế Đẻ đất đẻ nước của các người Mường.
Đối với các dân tộc bản địa Tây Nguyên, nhiều thần thoại cổ xưa and nhân vật thần thoại cổ xưa đã du nhập and tái hiện vào các sử thi – khan. Hoạt động và sinh hoạt hát kể sử thi – khan là một trong nhu yếu hoạt động ý thức đã hết thiếu trong cuộc sống dân cư Tây Nguyên hàng ngàn đời nay. Trong vốn từ vựng của các dân tộc bản địa này, sử thi – khan được người Bana gọi bằng Hmon, người Êđê gọi bằng Khan, người Giarai gọi bằng Hri, người Mnông gọi bằng Ot Ndrông. Sử thi được các nghệ nhân dân gian diễn xướng theo phương thức phối kết hợp các tác nhân hát, kể, đối thoại and làm điệu bộ diễn xướng. Theo ngôn từ của các người Mnông: Ot nghĩa là hát, kể. Còn Ndrông là những mẩu truyện rất lâu rồi. Người Mnông hát kể Ot Ndrông sau những ngày phát rẫy, tra hạt, làm cỏ and thu hoạch mùa màng. Người Êđê hoạt động hát kể sử thi- khan trong số những buổi uống rượu cần, trong số những liên hoan tiệc tùng and những đêm sau mùa gặt hái. Người Bana rất có thể hát, kể Hmon bên nhà bếp lửa, trong hộ dân cư dòng họ, khi lên rẫy, đi rừng… Trong những sản phẩm thực tế sử thi – khan, những thiên thần thoại cổ xưa cùng các nhân vật của chính bản thân nó đã là những phần chính yếu tạo ra cốt lõi của các sản phẩm thực tế(9).
Những hình thức bề ngoài hoạt động đó đã giúp cho thần thoại cổ xưa được bảo lưu một chiêu bài bền vững và kiên cố and có mạng lưới hệ thống. Gắn bó với các chuyển động nghi lễ, phong tục, vâng lệnh theo quy trình, những điều khoản nghiêm ngặt của các nghi thức tang ma, cúng tế, hay hội lễ, thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa nói ở trên được diễn đi diễn lại, được thực hành thực tế liên tục từ thời điểm năm này sang năm khác, đời này sang đời khác, từ thế hệ này tới thế hệ khác. Cũng nhờ vậy mà các sản phẩm thực tế thần thoại cổ xưa luôn được lưu truyền, bổ sung cập nhật update, thêm bớt and càng ngày càng hoàn hảo, hấp dẫn, đống ý nhu yếu nghệ thuật và thẩm mỹ và làm xinh của các người kể, người nghe. Tại chỗ này phải nói đến tầm quan trọng của các thế hệ thầy mo, thầy cúng, các ông then, bà then, các nghệ nhân kể sử thi ở các dân tộc bản địa ít người Việt Nam. Họ đã đóng tầm quan trọng là những người lưu giữ lành mạnh và tích cực kho báu thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa.
Trong điều kiện kể trên, mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa đã là những chứng tích, những dữ liệu sống, giúp chúng ta hình dung lại được hình dạng hoạt động, chiêu bài thức tư duy and sáng chế văn hoá, sáng chế nghệ thuật và thẩm mỹ của các dân tộc bản địa ít người từ thời rất lâu rồi cho đến thời nay.
III. Phân chia and nội dung phản ánh của thần thoại cổ xưa
Trên cơ sở thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa thiểu số nước ta đã được sưu tầm and công bố, rất có thể phân chia thần thoại cổ xưa nước ta thành hai nhóm, tương đồng với hai chủ đề chính như sau:
– Thần thoại suy nguyên kể về căn cơ dải ngân hà and căn cơ muôn chủng loài.
– Thần thoại kể về sự việc chinh phục vạn vật thiên nhiên and sáng chế văn hoá.
1. Thần thoại suy nguyên kể về căn cơ dải ngân hà and căn cơ muôn chủng loài
1.1. Thần thoại suy nguyên kể về căn cơ dải ngân hà
Trong bộ phận thần thoại cổ xưa nói về việc dựng nên dải ngân hà, vạn vật thiên nhiên này, nhân vật thông thường là các vị thần được tưởng tượng ra với những nét chấm phá thuở đầu qua những hình tượng vừa rõ nét, vừa sống động, hồn nhiên, vừa vươn tới dạng thái khái quát của tư duy triết học thuở thuở đầu của loài người. Khi sáng chế được các vị thần, tư duy thần thoại cổ xưa đã lấy con người làm mẫu, nên các thần đều mang bóng hình của con người.
Thần thoại Việt (Kinh) có truyện Thần Trụ Trời phản ánh khá rõ ý niệm của các người Việt cổ về căn cơ and quy trình dựng nên xã hội. Truyện kể rằng: Bước đầu dải ngân hà là một trong cõi hỗn độn, u ám và sầm uất, tối tăm, giá lạnh. Từ cõi hỗn độn ấy, thần Trụ Trời đã có rất nhiều mặt, ông lấy đầu đội trời lên rất cao and áp dụng cẳng đạp đất xuống thấp. Đất, trời đã phân chiêu bài nhưng chưa xa nhau, ông lại đào đất đá, xây trụ chống trời lên rất cao mãi. Khi trời đã thật cao, đất đã thật rộng, ông mới phá cột trụ đi “Trời tròn như bát úp, đất phẳng như cái mâm vuông”. Thần ném vung đất đá đi khắp chốn. Mỗi hòn đá văng ra bấy giờ thành một hòn núi hay là một quần đảo. Đất tung toé mọi nơi thành cồn, thành đồi, thành cao nguyên. Thế cho nên mà ngày này bề mặt đất có chỗ cao, chỗ thấp. Những nơi thần đào đất xây trụ thì bề mặt đất lõm xuống thành đầm hồ, sông biển. Những nơi đất đá văng ra khi cột trụ bị phá thì bề mặt đất mấp mô thành núi, thành gò, chỗ ráp quanh giữa trời and đất được gọi bằng chân trời.
Coi dải ngân hà do 1 vị thần tạo ra, and vị thần ấy cũng cần phải khó khăn vất vả đào đắp cũng như con người lao động vậy, chính ở thần thoại cổ xưa Thần Trụ Trời này, con người đã nêu ra được sự việc lao động sáng chế and tôn tạo dải ngân hà. Họ đã tạo ra một xã hội mới bằng sức tưởng tượng phong phú and vững mạnh của tôi.
Tiếp theo sau thần thoại cổ xưa Thần Trụ Trời, người Việt còn nói tới nhiều vị thần khai sáng, thành lập và hoạt động dải ngân hà như trong bài ca:
Ông Đếm cát
Ông Tát bể
Ông Kể sao
Ông Đào sông
Ông Xây rú…(10)
Trong xã hội thần thoại cổ xưa, người nguyên thuỷ đã coi dải ngân hà có ba cõi chính: Trời, Đất and Nước do ba vị thần cai trị: Ông Trời vừa cai trị cõi Trời, vừa cai trị cả xã hội dải ngân hà. Thần Đất cai trị cõi Đất, thần Nước trông coi cõi Nước… ở mỗi cõi còn sống sót nhiều vị thần khác, mỗi vị thần đảm nhận một công việc không chuyển biến.
Phần đông trong thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa, các vị thần ở cõi Trời phần nhiều khớp ứng với các hiện tượng kỳ lạ tự nhiên có tương đối nhiều ảnh hưởng tác động đến cuộc sống mà con người thời cổ đã quan sát được như thần Trời, thần Gió, thần Mưa, thần Sấm sét, thần Mặt trăng. Các truyện đều rất đơn giản chơi, mộc mạc…
Theo thần thoại cổ xưa Việt, trên cõi Trời, ông Trời là Chúa tể (sau được gọi bằng Thượng đế, Ngọc hoàng) được nói nhiều tới trong số thần thoại cổ xưa: Cóc kiện trời, Sáng chế đc loài người, Cuộc duy tu lại các giống vật, … Trời là kẻ chủ tịch, điều hành quản lý, vua của muôn chủng loài, Trời biện pháp hành động theo quy luật của tự nhiên and trái đất. Trời có quyền uy nhưng cũng bình đẳng, vô tư với các thần khác, với loài người and con vật.
Trong số các vị thần ở trên cao cao trời có ba vị được nói nhiều hơn thế cả là ông Trời and nữ thần Mặt Trời, Mặt Trăng. Thần thoại Việt kể: dải ngân hà thuở đầu giá lạnh tối tăm. Trời đã cho xuất hiện chín mặt trời, mười mặt trăng, thi nhau chiếu sáng and thiêu đốt bề mặt đất. Có nhân vật thằng Quải đã áp dụng nỏ bắn các mặt trời, mặt trăng khiến trời đất lại tối. Người phải cho gà trống đi gọi lại 1 mặt trời and 1 mặt trăng. Mặt trăng nóng nảy hay sà xuống gần bề mặt đất tạo cho con người nóng không chịu được. Thằng Quải phải lấy tro nhà bếp bỏ lên mặt của mặt trăng, từ đó mặt trăng không sà xuống thấp nữa and trở nên mát dịu.
Có truyện còn kể về hiện tượng kỳ lạ trăng tròn trăng khuyết là vì sự ngoảnh mặt của trăng. “Nghe nói cô Mặt Trăng xưa kia tính tình nóng nảy. Hạ giới rất đau khổ vì tính tình nóng bức của cô. Việc ấy sau này đến tai Ngọc Hoàng. Bà mẹ phải trát cho nữ thần một lần tro vào mặt. theo đó, cô trở nên dịu dàng êm ả, hiền khô; ở hạ giới ai ai cũng ưa thích. Người ta bảo, các lần cô ngoảnh mặt nhìn xuống nhân gian thì lúc đó là trăng rằm; cô ngoảnh sườn lưng lại có nghĩa là ba mươi, mồng một; cô ngoảnh sườn lưng lại đợt nữa có nghĩa là thời kỳ trăng thượng huyền hay hạ huyền. Những lúc trăng có quầng là khi bụi tro trát mặt ngày trước chỉ ra”(11).
Bên cạnh đó, còn sống sót truyện kể về Ngày tháng Năm dài, ngày tháng Mười ngắn. Đó chính là ngày tháng Mười thì ngắn, ngày tháng Năm thì dài. Là vì mặt trời thì tạo nên sự ngày, thường ngồi trên kiệu có các đàn bà khiêng, họ thường mải chơi vừa đi vừa dừng nên tạo cho ngày dài ra vào tầm thời gian tháng năm, ngày hè. Còn trong thời điểm tháng mười, ngày đông, kiệu được các bà già khiêng, cần cù, đi nhanh nên tạo cho ngày ngắn lại hơn nữa.
Nếu với thần thoại cổ xưa Việt, thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa đồng đội cũng khá phong phú với những bộc lộ khớp ứng về các chủ đề, mô típ and hình tượng về dải ngân hà, vạn vật thiên nhiên.
Kể về chủ đề căn cơ dải ngân hà and xã hội tự nhiên, người Thái có sử thi-thần thoại cổ xưa Ẳm ẹt luông, người Lô Lô có Bài ca trời đất, người H’mông có thần thoại cổ xưa Khúa Kê… Trong đó rất có thể nói tới nhiều vị thần khai sáng thành lập và hoạt động dải ngân hà: ở người Lô Lô là ông bà Két Dơ, GaGia, ở người Thái là Xô Công Phạ, Xô Công Đin, có nơi thì lại cho là vì Thẻn Luông ra đời trời đất and mọi vật. Trong thần thoại cổ xưa sử thi Đẻ đất đẻ nước của các người Mường là ông Thu Tha and bà Thu Thiên… Tên thường gọi các vị thần sáng chế đc dải ngân hà and vạn vật thiên nhiên ở các dân tộc bản địa kể trên tuy có khác biệt, nhưng các vị thần ấy có điểm chung: họ là những cặp bà vợ chồng khai sáng dải ngân hà. Trời đất đã được ra đời từ sự hôn phối của hai ông bà có tầm dáng kỳ vĩ này. Cụ thể các người sáng tác của các thiên thần thoại cổ xưa cổ của các dân tộc bản địa ấy đã lấy sự sáng chế đc con người làm khuôn mẫu, vạn vật thiên nhiên đã được nhân hoá.
Trong thần thoại cổ xưa H’mông, Chử Làu là vua Trời, khi dải ngân hà còn hỗn mang u ám và sầm uất, Chử Làu đã gọi ông Chày bà Chày để có thể tạo đc trời đất. Hai ông bà Chày vâng lời Chử Làu, ông Chày tạo ra khung trời and bà Chày tạo thừa thế gian. Cảm nhận thấy cảm nhận thấy khung trời vòm thì hẹp mà bề mặt đất bằng phẳng and rộng nên ông bà Chày bèn nắn bề mặt đất hẹp lại cho khớp với khung trời. Vì thế bề mặt đất bị nhăn nhúm, gồ ghề. Chỗ trồi lên thì thành đồi, chỗ lún xuống thành thung lũng, biển hồ.
Thần thoại của các người Chăm thì kể rằng trời đất là vì thần Trời (thần Cha) and thần Đất (thần Mẹ) sáng chế đc. Thần Cha còn được gọi là P Chà Ta là đấng sáng chế đc dải ngân hà bát ngát cùng muôn vật. Phía dưới thần Trời là cả một mạng lưới hệ thống thần linh các P Yang khác. Thí dụ như thần Mặt Trời, khi thần này cúi lạy ông Trời P Chà Ta thì ra đời Nhật thực. Còn khi thần này trải qua cung trăng có bà Chà ở đó, bà Chà vực dậy cúi chào thì ra đời Nguyệt thực.
Còn ở một vài dân tộc bản địa khác, thần thoại cổ xưa của mình lại kể về một vị thần độc tôn sáng chế đc vạn vật thiên nhiên. Theo ý niệm của các dân tộc bản địa này thì từ vạn vật thiên nhiên and vạn vật trong trời đất đến con người, cây cối đều xuất phát từ 1 căn cơ mà ra: ở thần thoại cổ xưa người Dao là Chang Lô Cô, là Bàn Cổ (hoặc Nhiên vương). Thần Bàn Cổ của các người Dao có kinh điển bao quát cả dải ngân hà con người: Đầu thần là trời, chân thần là đất, mắt bên trái của thần là mặt trời, mắt ở ở bên phải của thần là mặt trăng… Ở thần thoại cổ xưa của các người Êđê có thần Ai Điê sáng chế đc dải ngân hà cũng xuất hiện vóc dáng kỳ vĩ: đầu tròn của thần là khung trời; trán thần nhăn là mây bay lượn, sườn lưng thần trở thành không gian, hai cánh tay thần là hai cây trụ phân loại trời đất thành hai cõi tách riêng ra… Theo thần thoại cổ xưa của các người Êđê, thần Ai Điê là kẻ cai trị tổng thể toàn bộ các vị thần khác ví như thần Mặt Trời (Yang Hruê), thần Mặt Trăng (Yang Mlau), thần Núi (Yang Cư), thần Nước (Yang Eê)… Trong các vị thần ở trên cao cao trời, thì việc làm ra mưa là vì hai vị thần Mưa. Người Êđê ý niệm có mưa ở trên cao cao trời and có mưa ở phía bên dưới đất. Tuy mỗi nơi đều do 1 vị thần trông nom riêng như vậy, nhưng mỗi một khi bị hạn hán phải cầu cúng xin trời mưa, người ta đến cầu khấn cả 2: Aê Mghăn – thần Mưa ở trên cao cao trời and Aê Mghi – thần Mưa ở phía bên dưới đất.
Theo thần thoại cổ xưa của các người Mnông thì tổng thể toàn bộ những gì trong dải ngân hà, theo chiêu bài nhìn and chiêu bài dấu hiệu của mình, có vẻ chúng đều phải sở hữu hồn and sống động. Người Mnông tin cậy rằng ở trên cao cao trời, y giống hệt như ở phía bên dưới đất đều phải sở hữu rất nhiều vị thần trú ngụ. Vị thần thượng thừa, tổng thể, toàn năng nhất tại tầng trời là thần Mặt Trời với các tên thường gọi Yang Nar, Yang TNghe, Yang Măt. Tại tầng trời, gia thế thượng thừa sau thần Trời là thần Sét (Yang N’glai). Vị thần đó là một trong người đàn ông to lớn, có giọng nói dữ tợn, có thanh gươm chặt ra lửa. Đó đó là vị thần nửa thiện, nửa ác. Trừng trị những kẻ gây tội ác cho con người là trách nhiệm chính của thần Sét, thế nên ở vị thần này, phần thiện trội hơn phần ác and thần cũng rất được con độc giả.
Thần thoại của các người Bana thì kể rằng “Khi chưa tồn tại trời đất dải ngân hà, đã có nhiều hai vị thần. Thần nam là Bok Kơi Dơi, thần nữ là Ia Kon Keh. IaKonKeh áp dụng cám vắt ra trời đất, Bok Kơi Dơi thì tạo nên sự mặt trăng, mặt trời and các ngôi sao 5 cánh. Họ sống chung cùng nhau and sinh được ba đứa con. Con cả là Ia Pôn ở lại làm thần Trời, hai đồng đội nam nữ Ia Bok xuống trần thế, trở thành ông bà tổ tiên của loài người. Họ được ông bà Bok Kơi Dơi – IaKonKeh cho các giống cây cối, chim muông, thú vật xuống làm vui cho bề mặt đất”(12).
Người Bana còn hình dung ra thần Sét (thần Bot Gơ Lai) là một trong vị thần rất linh ghê gớm nhất, tay có lông lá, mùa xuân thì ngủ, còn ngày hè thì cầm búa đi tuần tra phía bên dưới trần thế…
Trong mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa Việt Nam còn sống sót các thần thoại cổ xưa kể về những vị thần ở cõi đất, bao gồm: Thần Đất (có nơi gọi bằng ông Địa, Ông thổ ông địa), thần Nhà bếp, thần Lửa (bà Hoả)…
Thần Đất thường chỉ ra với vóc dáng một các cụ. Thần có phép dời cát thay núi chỉ trong nháy mắt. Oai quyền của thần rất lớn. Kẻ nào phạm vào vấn đề điều chỉnh đất đai mà dường như không xin phép thần, không chuyển biến kẻ ấy sẽ ảnh hưởng thần trừng phạt.
Thần Núi cũng thường hiện hình là các ông già đầu râu tóc bạc. Có tương đối nhiều vị thần Núi, mỗi thần cai trị một dãy núi lớn, bao đến cả những núi con.
Thần Lửa là một trong bà già mặt mũi rất hung tàn. Người ta thường gọi bằng bà Hoả. Thần chuyên giữ một thứ lửa rất màu nhiệm rất có thể đặt nồi không mà nấu ra đủ những thức ăn ngon lành… Thần Lửa cũng xuất hiện bình thường hung tàn cho bộ hạ đi phá hủy nhân dân, cây cỏ. Người ta thường phân biệt lửa của thần trong lúc đốt nhà là một trong thứ lửa greed color xanh liếm từ trên nóc nhà liếm xuống. Trong số bộ hạ thần Lửa có thằng Bợ quen thói tàn tệ, nó ở với thần Lửa lâu lăm, một hôm đánh cắp lửa của thần rồi trốn đi. Nó là địch thủ của loài người. Dường như sau này, nó bị thần bắt được and đày xuống địa ngục.
Xem Ngay: In Relation To Là Gì – Relation Là Gì, Nghĩa Của Từ Relation
Ngoài thần Lửa còn sống sót thần Nhà bếp hoặc còn được gọi là thần Táo hay Núc, vị thần chuyên trông nom củi lửa nhà bếp núc cho hạ giới. Trái với thần Lửa, thần Nhà bếp hiền khô dễ tính, thần Nhà bếp gồm có một bộ ba: một người cô gái với hai ông xã. Các thần được Trời (hay còn được gọi là Ngọc Hoàng) giao cho sự trông nom việc thổi nấu ẩm thực ăn uống của nhân gian, xem xem trong từng hộ dân cư mỗi 1 năm có những biện pháp hành động rất tốt xấu như thế nào để đến ngày 23 tháng Chạp sẽ lên giải trình cho Trời biết.
Thần Nhà bếp có hai bộ hạ, bộ hạ thứ nổi biệt là cá chép vàng giúp thần trong những việc trở lại từ hạ giới lên Thiên Đình, bộ hạ thứ 2 là Nhện giúp thần đưa thông tin cho những người.
Về mạng lưới hệ thống thần ở cõi Nước bao gồm: Thần Nước (còn được gọi là Long Vương), vua Thuỷ Tề, thần Sông (Hà Bá) Ba Ba, Thuồng Luồng, Cá Voi…
Ở từng vùng, ở các bản địa, thần thoại cổ xưa cũng kể về các vị thần cai trị riêng, được thờ ở các đền miếu thờ thần như Thủy thần, Sơn thần…
Như vậy, nhóm thần thoại cổ xưa kể về căn cơ dải ngân hà and tự nhiên phản ánh chiêu bài lý giải, nhìn nhận và đánh giá rất là hồn nhiên của con người thời cổ về dải ngân hà, núi sông, biển cả, đất trời and muôn vàn các hiện tượng kỳ lạ tự nhiên khác, đã tiềm ẩn cả khoa học and triết học duy vật sơ khai. Có khả năng tìm thấy cảm nhận thấy trong số đó cái xúc tích và ngắn gọn biện chứng của quan hệ giữa con người với vạn vật thiên nhiên and thiên nhiên và môi trường vạn vật thiên nhiên sinh tụ thuở thuở đầu, khi con người mới an cư trên những vùng đất hoang sơ còn nhiều xa lạ.
Mẩu truyện về các thần dải ngân hà, thần vạn vật thiên nhiên (thần Trụ Trời, thần Sấm, thần Sét, thần Mưa, thần Gió, thần Biển, thần Nước… ) là việc trở nên tân tiến một chiêu bài tấp nập quy trình nhận thức về việc sống sót khách quan của xã hội thông qua sự quan sát của con người tuy còn ở trình độ chuyên môn bột phát and ấu trĩ. Các thần đó đó là sản phẩm của ý thức and sự sùng bái tự nhiên đan cài với nhận thức có đặc thù vật chất về xã hội được dựa vào hai “trực kiến thiên tài” (chữ áp dụng của Ăng ghen) của con người thời cổ đại: một là, xã hội không phải là hư vô mà nó đã sống sót như một cõi hỗn mang trước lúc Thần xuất hiện, các Thần chỉ làm trách nhiệm điều chỉnh vóc dáng của xã hội mà thôi. Hai là, các Thần cũng cần phải lao động cật lực mới biến cải được xã hội tự nhiên y giống hệt như mới xây cất nên dải ngân hà.
1.2.Thần thoại kể về căn cơ muôn chủng loài
Tiếp theo sau các thoại kể về các vị thần thao tác làm sáng chế đc trời đất, mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa Việt Nam còn sống sót hàng loạt các thần thoại cổ xưa khác kể về căn cơ muôn chủng loài… Tương tự các vị thần cai trị xã hội ở trên cao cao trời, các vị thần cai trị phía trên mặt đất and phía bên dưới bề mặt đất, đã cùng với các con vật and con người tạo ra cuộc sống thường ngày trần thế.
Thần thoại của các dân tộc bản địa đã kể về hàng loạt các giống vật, cây cỏ, núi sông, gò đống đều không hẳn tự nhiên mà có mà do các vị thần hợp sức sáng chế đc hoặc do 1 sự kỳ vĩ của dải ngân hà mà xuất hiện…
Trong thần thoại cổ xưa Việt, đó là các thần thoại cổ xưa như: Ngọc Hoàng duy tu các giống vật kể về sự việc Ngọc Hoàng, vị thần thượng thừa của dải ngân hà thao tác làm tiếp sau với công việc sáng chế dải ngân hà là hoàn hảo, duy tu nên các giống vật cho xã hội phía bên dưới bề mặt đất, tạo ra sự sống. Truyện Lúa thần kể về những cây lúa có hạt cực lớn, tự bò trở về nhà… Truyện Cây thuốc thần, Chú Cuội cung trăng… là những thần thoại cổ xưa nói đến tham vọng sống sung túc, lao động không khó khăn vất vả, về cuộc sống thường ngày chống lại được bệnh tật and con người được trở nên bất tử nhờ các giống lúa, giống cây thần diệu…
Trong thần thoại cổ xưa của các người Thái ở Tây Bắc, vị thần Chẩu răng dệt pú là kẻ đắp nên núi cao, vị thần Chẩu răng dệt phẳng là kẻ đào nên khe sâu, vị thần Chẩu chục chẩu chao là kẻ san gò đống, đắp hồ ao, tạo ra ruộng nương. Trong thần thoại cổ xưa của các người H’mông, Chử Làu (vua Trời) là kẻ tạo nên sự mọi thứ cỏ cây, muôn vật, mỗi thứ một giống rồi đến con người. Còn ở người Xrê, người Mạ ở Lâm Đồng (một trong những số các dân tộc bản địa đồng đội ở Trường Sơn – Tây Nguyên) thì thần thoại cổ xưa của mình đã kể rằng Thần K’Bung (hoặc Yang K’Bung) là vị thần đã mang các thứ đất màu, các giống cây cối cho những người trần thế. Yang K’Bung đã cùng với con vượn già Đơ ghê trồng chuối rải khắp bề mặt đất. K’Bung đã và đang dạy người Mạ chiêu bài đốn gỗ and chọn gỗ cẩm lai làm nỏ. Nữ thần Lúa của các người Mạ có tên là Yang Koi, thần được người Mạ thờ cúng suốt năm.
Thần thoại của các người Giarai kể về vị thần tạo nên sự lửa mang tên thường gọi là Mơsao, vị thần đó đã đem lửa trên trời xuống cho những người trần thế. Mơsao đã đánh nhau với Yang Dai là thần Mặt Trời luôn canh giữ lửa. Theo người Giarai thì do đánh nhau với Mơsao bị thua nên thần Yang Dai bực bội, chui vào chăn giấu mặt mấy tháng không ra. Thế cho nên mà có ngày đông, đó đó đó là lúc Yang Dai xấu hổ không hề mong muốn nhìn thấy cảm nhận thấy ai cả. And tiếp sau đó là rất nhiều các vị thần khác ví như thần Tang, thần Lút, thần Kon Xur, Blang Kyan… đã sáng chế đc cây cối như tranh, tre, chuối, dứa… and các muông thú như con kiến, con voi, con hổ…
Với ý niệm vạn vật hữu linh, người Bana nhận định rằng cây cỏ, mọi vật phía trên mặt đất đều phải sở hữu thần linh ngự trị. Trong thần thoại cổ xưa của Bana, thần Cây được gọi bằng Yang Hơlơn, thần Núi là Yang Gông Cơrôi, hay Yang Bót Rang, hay còn được gọi là Yang Bót Keling. Dáng vóc của mỗi thần mang bóng hình thoát thai của tôi, như thần Sông thì giống hình con Rồng, thần Suối thì giống hình con Rắn, thần Cây là một trong người đàn ông có cặp mắt to tròn như cối giã gạo v.v…
Theo thần thoại cổ xưa của các người Mnông thì, y hệt như như tại tầng Trời, tại tầng Đất cũng xuất hiện các vị thần. Trong số các vị thần tại tầng Đất là vị thần Lúa, là một trong vị thần có tầm quan trọng quan trọng (mang tên thường gọi là Truh Ba). Thần Lúa có trách nhiệm bảo đảm bề mặt đất, chăm cho cây lúa lớn nhanh, cấm đoán sâu bọ làm hại mùa màng. Bên cạnh đó cư ngụ phía trên mặt đất còn sống sót thần Núi (Brah Yok), thần Rừng (Brah Bri) cai trị núi rừng, thần Suối (Brah Dak) cai trị các ngọn núi, con sông, thần Brah Kuât and Brah Njuk là những thần hộ mệnh giữ gìn sức khỏe cho con người, thần Ng’Vich Ng’Val bảo đảm nòi voi…
Phần đông các dân tộc bản địa đều phải sở hữu mẩu truyện về thần Lúa của tôi. Người Bana kể, sau trận hồng thuỷ, có hai đồng đội sinh tồn, họ nhờ có con kiến đen mang về cho 1 hạt lúa thần, đem gieo thì ngày hôm sau, lúa mọc lên đầy đồng bao la, mỗi hạt lúa rất có thể nấu đầy một nồi and ăn no một bữa. Người Mường kể về nàng Dặt Cái Dành là một trong người cô gái Mường đảm đang khôn khéo đã lên tận Mường Trời xin nữ thần Lúa – nàng Tiên Thiên Mái Lúa cho các giống lúa quý mang về để người Mường trồng cấy đến tận thời nay.
Người Thái cũng kể, sau trận lụt, hai đồng đội nhà kia đã tìm được hạt thóc to bằng quả bầu. Hai đồng đội phải chặt cho chóc vỡ vụn ra mới nấu ăn được. Chính vì như vậy, thời nay hạt thóc bé lại, người ta có nhu cầu trồng lúa ăn thì phải gieo rất nhiều hạt, khi ăn phải đâm giã rất khó khăn vất vả.
1.3. Thần thoại về căn cơ loài người
Từ trong bộ phận thần thoại cổ xưa nói về việc dựng nên dải ngân hà, về vạn vật thiên nhiên, núi sông, cây cối với những vị thần sáng chế có tầm dáng lớn lao kỳ vĩ, ta dần dần thấy cảm nhận thấy xuất hiện cả bóng hình con người với việc tưởng tượng, với những nét chấm phá càng ngày càng rõ nét, càng ngày càng đậm đà. Để kế tiếp thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa thiểu số nước ta sẽ cho thấy cảm nhận thấy rằng con người được xem là chủ của vạn vật thiên nhiên, của tất cả xã hội dải ngân hà lớn lao cho đến các cây cối, con vật, núi sông, đồng ruộng, tổ quốc…
Phản ánh nhận thức con người tách biệt thoát ra khỏi vạn vật thiên nhiên đó là bộ phận thần thoại cổ xưa hình dung ra con người dân có căn cơ từ đâu, do ai mà ra đời. Con người lo âu trước vạn vật thiên nhiên hoang sơ, cao thượng, nhưng con người cũng đã nhận được đc thức được mình là một trong bộ phận của vạn vật thiên nhiên and không dừng lại ở đó còn muốn xác định mình là bộ phận tinh tuý nhất của vạn vật thiên nhiên.
Trong thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa, con người thứ nhất xuất hiện, đều do 1 đấng siêu nhiên ra đời. Ở người Kinh (Việt) có mẩu truyện kể Ông Trời sau thời điểm tạo ra muôn vật, đã áp dụng đất sét nung, thứ đất bùn nhão tinh tuý để nặn ra con người, nặn xong đem phơi nắng cho khô, tượng đó hoá thành người dân có đủ mắt mũi, chân tay. Cũng như như, ở người H’mông, có truyện Sáng chế đc loài người, nói đến nhân vật Chử Làu (tức Ông Trời) lấy đất nặn thân hình con người thứ nhất, hà hơi vào miệng, cho hồn vào bụng, cho tiếng nói ở cổ họng. Con người đàn ông thứ nhất có mắt mũi, có tiếng nói and di chuyển và đi lại phía trên mặt đất. Chử Làu lại nặn tiếp người cô gái tạo cho họ lấy nhau, để sinh con đẻ cái đông đúc như thời nay.
Thần thoại kể về căn cơ tộc người, căn cơ dân tộc bản địa mang tính chất phổ biến toàn thế giới, nhưng cũng mang nét bùng cháy rực rỡ riêng, phản ánh tâm thức and trình độ chuyên môn trở nên tân tiến trái đất của từng dân tộc bản địa.
Các dân tộc bản địa Việt Nam có rất nhiều thần thoại cổ xưa lý giải căn cơ của loài người, lý giải căn cơ các dân tộc bản địa. Ở người Kinh (Việt) tiêu biểu vượt trội nổi biệt là mẩu truyện về Lạc Long Quân (giống Rồng) and Âu Cơ (giống Tiên) với bọc một trăm trứng nở ra một trăm con người con trai. Thần thoại đó đã thay đổi thành thần thoại cổ xưa bố Rồng mẹ Tiên phản ánh nội dung về căn cơ ra đời giống nòi and mang ý nghĩa sâu sắc phản ánh về sự việc phân loại địa vực.
Thần thoại của các người Mường thì có truyện Trứng Điếng kể chuyện đôi chim Tùng, chim Tót (có nơi còn được gọi là chim Ây cái Ứa hoặc chim Tráng, chim Trò v.v…) đẻ ra trứng and từ trứng nở ra người. Hệ thần thoại cổ xưa này được kể trong sử thi Đẻ đất đẻ nước với cảnh ra đời các vị ông bà tổ tiên người Mường and các đất nước láng giềng của mình như sau:
Cảm nhận thấy cảm nhận thấy nở trứng Điếng
Nghe ồn ào tiếng Lào
Nghe lao nhao tiếng Kinh
Nghe ình ình tiếng Mọn (Mường)(13).
Cảnh tượng này cũng giống như chuyện chim Ông Tôn của các người Thái được kể trong sử thi – thần thoại cổ xưa Ẳm ẹt luông v.v…
Vấn đề đó minh chứng có sự đồng điệu lớn giữa thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa, đó là những truyện kể về các nhân vật khổng lồ, các cặp bà vợ chồng khổng lồ thứ nhất đã ra đời nòi giống con người and xây cất địa phận sinh tụ. Đó chính là những Ông Đùng – Bà Đà (Việt), ông Thu Tha – bà Thu Thiên (Mường), Ải Lậc Cậc (Thái), Pựt Luông, Tài Ngào, Báo Luông – SLao Cải (Tày) and hai bạn trẻ Lạc Long Quân – Âu Cơ (Việt).
Đặc điểm, thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa còn lưu giữ nhiều ký ức về trận lụt lớn, về nạn đại hồng thuỷ, nó cũng như một đại hoạ kinh khủng khiến cho loài người bị tuyệt diệt and cùng với đó là ký ức về việc tái sinh của con người nhờ những quả bầu kỳ lạ.
Nói đến trận hồng thuỷ, người Giáy có truyện Nước ngập trời: “Bỗng 1 năm, bề mặt đất mưa mấy tháng liền không dứt cơn, hạt mưa to như quả mận. Núi non sụt lún, đất nhão thành bùn, cây to cây nhỏ dại dại trôi ầm ầm về hướng cửa trời and đá tảng cũng lăn theo nơi đó… Nước lụt dâng lên vùng thấp, dâng lên núi cao, ngập hết mọi nơi, nước dâng lên tận trời khiến cho những người and vạn vật đều chết hết”.
Người Thái có thần thoại cổ xưa Hồng thuỷ: “Thời xưa có Trời, Đất, Cỏ, Cây. Trời giống hình cái nấm khổng lồ làm bằng bảy miếng đất, ba khối đá, chín dòng sông… Trời bỗng trở nên tối tăm, sấm sét nổi dậy. Trong vòng một ngày có trên một trăm ngàn cơn mưa rơi đầy bề mặt đất. Toàn bộ khe suối, ao hồ đều ngập cả. Đồng ruộng cũng đầy cả nước. Nước dâng cao lên đến mức tận Trời, tổng thể toàn bộ mọi sinh vật sống phía trên mặt đất đều chết sạch”.
Người H’mông kể về Hồng thuỷ với “những cơn mưa thường xuyên luôn bốn mươi ngày đêm, nước dâng lên ngập bề mặt đất, dâng lên đến mức tận trời cao”. Người Lô Lô thì kể “loài rồng dâng nước lên khắp nơi trên xã hội, nước dâng lên càng ngày càng cao. Sau cùng những ngọn núi tốt nhất cũng cần phải chịu ngập trong nước, mọi cá nhân đều bị chết đuối hết”.
Người Bana kể: “Nước dâng lên ngập sông, ngập biển and đến tận trời. Toàn bộ mọi sinh vật đều chết hết, trừ có hai người, hai đồng đội trai and gái vào nấp trong một cái trống lớn. Họ đem theo mỗi giống vật một đôi… Nước lụt bảy ngày bảy đêm. Nước rút… Hai đồng đội lấy nhau, sinh đẻ nhiều con cháu”.
Người Raglai cũng đánh dấu truyện Hồng thuỷ : “Nước lụt từ biển dâng lên đến mức ngọn núi, nước lên rất cao đến tận trời. Có hai người ở miền Thượng, một trai một gái chui vào một trong những cái trống… Sau trận lụt lớn ấy, tổng thể toàn bộ đều chết sạch, chỉ trừ hai người còn sinh tồn nằm ở trong cái trống. Họ lấy nhau rồi dần dà sinh sôi nảy nở ra loài người”.
Sau trận hồng thuỷ, con người đã được tái sinh. Mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa đã lưu truyền thoáng rộng những mẩu truyện kể về Quả bầu nở ra hàng chục nghìn đứa con với rất nhiều giống người. Loại truyện Quả bầu này còn có trong kho báu dân gian khu vực đông nam á and nó đã được dân tộc bản địa hoá tuỳ theo sự sáng chế của từng dân tộc bản địa. Truyện Quả bầu của các người Thái ở Tây Bắc thì kể rằng dây bầu mọc kè sông Nậm Rốn đã đẻ ra người Thái, người Xá, v.v… Truyện của các người Thái, người Dao đều kể: “Sau trận lụt, chỉ có hai đồng đội nhà kia sinh tồn nhờ nấp trong quả bầu nên họ đành phải lấy nhau. Ba năm tiếp theo, họ ra đời một quả bầu. Cảm nhận thấy cảm nhận thấy trong quả bầu có tiếng ồn ào, họ đem dùi ra đục. Một cặp nam nữ mình đen ra trước. Đó chính là người Xá. Người Thái, người Lự, người Lào, sau rốt là kẻ Kinh chui ra. Con cháu nhiều quá, nuôi không xuể, hai phụ huynh mới phân loại các con đi các ngả kiếm ăn. Cặp con cả ở lại với phụ huynh là ông bà tổ tiên của các người Xá hiện giờ. Cặp con út ra đi xuống đồng bằng ven biển ven bờ biển là ông bà tổ tiên người Kinh thời nay vậy” (Thái). Hoặc là “Từ vỏ, cùi, hạt bầu đều hoá thành người. Vỏ bầu ít hoá thành người Dao, người Mèo ở trên cao cao núi cao. Cùi bầu nhiều hơn thế thì hoá thành người Tày người Nùng ở sườn lưng chừng núi. Còn vô vàn hạt bầu hoá thành người Kinh (Việt) ở vùng thấp, vùng đồng bằng ven biển ven bờ biển đông đúc” (Dao). Truyện Quả bầu của các người Khơ Mú nhận rằng căn cơ của tộc người đấy là xuất phát từ 1 quả bầu mẹ ra đời. Người ta tin rằng quả bầu ấy có hồn thiêng. Mỗi lúc ở trong nhà có một số người ốm, thì lấy áo của các người bệnh phủ lên quả bầu khô khấn vái, xin giữ hồn vía cho những người ốm đừng để ma dữ bắt đi. Truyện Quả bầu ở Tây Nguyên thì kể rằng nó đã đẻ ra người Vân Kiều, người Bru, người Khau, không dừng lại ở đó còn sống sót khắp cơ thể Xrô (Xô), người Cùi ở bên Tây Trường Sơn của nước Lào nữa.
Thần thoại của một vài dân tộc bản địa Tây Nguyên đã xác định sự ra đời của loài người, của các dân tộc bản địa Việt Nam đều xuất phát từ 1 gốc. Thần thoại Bana kể lại rằng các dân tộc bản địa đồng đội (kể khắp cơ thể Bana, người Êđê, người Giarai, người Mnông, người Xtiêng, and người Kinh) đều từ ông tổ BokXơgơr ra đời…
Về nguyên do các dân tộc bản địa phân tán đi nhiều nơi sinh sống cũng biến thành những địa vực cư trú mới, thần thoại cổ xưa Việt Mường lý giải là vì phụ huynh chia con đem một vài lên rừng, một vài khác xuống biển v.v… như thần thoại cổ xưa Lạc Long Quân – Âu Cơ, sử thiĐẻ đất đẻ nước.
Thần thoại Hồng thuỷ của các người Lô Lô nói con cháu của hai người sinh tồn sau trận lụt được ra đời từ cục thịt. Họ xẻ ra thành nhiều mảnh đem vứt phía bên dưới gốc đào, gốc lê, mận, táo… Miếng vứt ở gốc đào biến thành làng họ Đào, miếng vứt ở gốc lê mang họ Lý (Lê). Loài người sinh sôi đông đúc, nói tiếng nói khác biệt. And các dân tộc bản địa đều là đồng đội, đều chung một đội tiên, chung một bọc mà ra.
Còn ở thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa khác ví như thần thoại cổ xưa Bana thì lại kể nguyên do là vì tai hoạ tại trời gây nên. Như truyện Bok Xơgơr kể rằng: Con cái ông Xơgơr dựng nhà rông lên rất cao quá đã làm Trời khó chịu, Trời còn hỗ trợ đồng đội không nghe, thiếu hiểu biết nhiều được tiếng nhau. Họ bèn ôm nhau thút thít rồi chia tay nhau. Từ đấy đồng đội mỗi cá nhân một ngả, ra ở những chỗ khác biệt and dần dần trở thành các dân tộc bản địa đồng đội thời nay… “Kẻ nói tiếng Bana thì tới xứ Bana, những người nói tiếng khác nữa thành ra ông bà tổ tiên của các dân miền núi như Giarai, Xêđăng, Êđê, Xtiêng, Raglai… Chỉ có một số người con cả nói tiếng Kinh thì ở lại với phụ huynh, họ khôn ngoan and phong phú hơn các em”(14).
Như vậy, thần thoại cổ xưa về căn cơ loài người, căn cơ các dân tộc bản địa ở Việt Nam gặp nhau and giống nhau ở điểm cơ bản (có cùng một gốc) and chỉ khác biệt ở chiêu bài kể chi tiết, các diễn biến (chiêu bài ý niệm, suy đoán về nguyên do phân tán). Chủ đề lớn đó được dấu hiệu qua mạng lưới hệ thống hình tượng có những quan hệ thân thiết, cùng theo đó có thêm những nét lạ mắt: hoặc là quả bầu, hoặc là bọc trăm trứng, hoặc là bọc trăm con, hoặc là ông tổ chung… Từ cái nền chung đó, thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa ViệtNam đã khắc hoạ được cốt lõi cuộc sống toàn cầu các dân tộc bản địa Việt Nam thời rất lâu rồi.
2. Thần thoại kể về việc chinh phục vạn vật thiên nhiên and sáng chế văn hoá
Phía bên trong mạng lưới hệ thống kho báu thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa nước ta còn sống sót nhóm thần thoại cổ xưa mang nội dung phản ánh những kỳ tích của con người trong quy trình chinh phục vạn vật thiên nhiên, sáng chế văn hoá… tạo ra những nhân vật anh hùng thần thoại cổ xưa, anh hùng văn hoá.
Việc chinh phục vạn vật thiên nhiên, tìm hiểu núi sông, bài trừ những đội quân thần linh ma quái thuở thuở đầu được con người thời cổ kể lại, khắc hoạ những hình tượng đó bằng kích cỡ to lớn, kì cục. Thần thoại Bố Rồng mẹ Tiên, Lạc Long Quân – Âu Cơ… trong mạng lưới hệ thống truyện Họ Hồng Bàng của các người Việt kể về vua Rồng với những mẩu truyện mang đậm ý thức đấu tranh chống vạn vật thiên nhiên của các người Việt cổ. Tại chỗ này, người anh hùng Lạc Long Quân có sức khoẻ hơn người đã ra tận biển Đông để chiến đấu, bài trừ con cá lớn đã thành tinh (Ngư tinh) chuyên ăn thịt dân thường and làm đắm thuyền bè qua lại. Lạc Long Quân còn vào sâu trong đất liền giết con cáo chín đuôi đã thành tinh quấy phá một vùng (Hồ tinh) and Long Quân còn áp dụng mưu mẹo để giết được con tinh ở trên cao cao cây (Mộc tinh). Bằng các chiến công, Long Quân trừ được một tai hoạ cho loài người. Cũng từ đó, hễ nơi nào người Việt gặp mất tin cậy lại cất tiếng gọi: “Bố ơi nơi nào về cứu chúng con” là Long Quân tức khắc đến ngay.
Hình ảnh người anh hùng chinh phục vạn vật thiên nhiên trong thần thoại cổ xưa Mường là vị vua Dịt Dàng với chiến tích chặt cây Chu Đồng, săn con muông Tìn Vìn Tượng Vượng được kể trong sử thi thần thoại cổ xưa Đẻ đất đẻ nước. Ở thần thoại cổ xưa của các người Thái là chàng khổng lồ Ải Lậc Cậc với công việc tìm hiểu các cánh đồng lớn ở Tây Bắc. Ở thần thoại cổ xưa người Tày là hai bà vợ chồng ông bà khổng lồ Báo Luông – Slao Cải đã giải phóng và mở rộng các cánh đồng lớn ở Hoà An, Nguyên Bình… của vùng Cao Bằng, Bắc Cạn. Còn thần thoại cổ xưa của các người Êđê là truyện kể về chàng khổng lồ Prông Pha, đạp đất núi lấy nước uống, bài trừ hồ ly trừ lũ lụt and hạn hán. Thần thoại của các người Bana thì kể lại ba đồng đội Việt – Bana – Lào hợp sức diệt xà tinh, trừ các tai hoạ dông bão, lũ lụt and nạn hoả hoạn…
Kể về chủ đề chinh phục tự nhiên, thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa bằng vô số phương pháp khác biệt đều nhằm mục đích đánh dấu and ngợi ca những chiến tích lao động của ông bà tổ tiên trong khởi đầu tạo dựng and ổn định địa phận cư trú.
Ngoài những anh hùng văn hoá chinh phục vạn vật thiên nhiên là các nam thần, trong thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa cũng xuất hiện rất nhiều các anh hùng văn hoá là các nữ thần: Trong thần thoại cổ xưa của các người Việt có bà Nữ Oa, bà Tồ Cô, nữ thần Lửa, nữ thần Lúa, nữ thần nghề mộc… Thần thoại người Mường có bà Nhân, người dân có công xếp đặt lại đất đai, trồng ra mọi thứ cây cối được kể trong bài ca Đang Vần Va. Thần thoại của các người Chăm có nữ thần Pôư Nagar hoặc là Thiên Ya Na (theo chiêu bài gọi của các người Việt) là nữ thần văn hoá, dạy dân cày cấy được kể trong thần thoại cổ xưa Pôư Nagar. Trong kho báu thần thoại cổ xưa còn sống sót hình tượng của khá nhiều thần tổ nghành, các bà chúa… họ ở khắp nơi dạy dân trồng lúa, làm nghề mộc, thuần dưỡng vật nuôi, cây trồng, tìm giống mới, tìm chiêu bài làm nhà, tìm nghề mới, v.v…
Trong điều kiện khí hậu khắt khe xưa, hạn hán and bão lụt là tất cả những gì tai hoạ vạn vật thiên nhiên liên tục đe doạ cuộc sống con người từ thời cổ. Sự kiện này được dấu hiệu ở nhiều thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa với thiên thần thoại cổ xưa Nạn hồng thuỷ đánh dấu bóng hình của 1 trận lụt lớn. Thần thoại Sơn tinh Thuỷ tinh của các người Việt kể về cuộc giao tranh giữa thần Núi (Sơn tinh) and thần Nước (Chai lọ thủy tinh) là việc phóng đại với trí tưởng tượng hào hùng việc chống lũ lụt hay việc trị thuỷ Tóm lại để bảo đảm mùa màng and cuộc sống…
Để bảo đảm địa phận sinh tụ, xen kẽ với những cuộc đấu tranh chinh phục vạn vật thiên nhiên là những cuộc đấu tranh trái đất của con người. Thần thoại đã và đang phản ánh cuộc đấu tranh này với việc phóng đại cường điệu đầy tính thần kỳ với hình ảnh của các anh hùng bộ tộc, bộ lạc chống giặc ngoại xâm. Ở thần thoại cổ xưa Việt, thần thoại cổ xưa về thời kỳ Hùng Vương, An Dương Vương (Văn Lang, Âu Lạc) là truyện nói chung, tên thường gọi chung cho nhiều thế hệ thủ lĩnh, anh hùng văn hoá đã tổ chức triển khai ra Chính phủ and các cuộc chiến thắng của cục tộc. Đây cũng là khuôn mặt người anh hùng làng Dóng giết giặc Ân được kể trong truyện Thánh Dóng, hình tượng Thạch Sanh trong truyện Thạch Sanh (với nhiều tác nhân thần thoại cổ xưa lẫn cổ tích) có chiến công diệt hồ ly gần với những chiến công của Lạc Long Quân. Ở thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa Tây Nguyên, đó là rất nhiều hình tượng các chàng trai dũng sĩ đã được kể lại trong số những sử thi – khan như chàng Đam Noi, anh hùng Đam Dông của dân tộc bản địa Bana, chàng Đam Săn, Xing Nhã của dân tộc bản địa Êđê, chàng Đăm Duông của dân tộc bản địa Xêđăng, chàng Diông của dân tộc bản địa Giarai, v.v…
IV. Giá thành and ý nghĩa sâu sắc nghệ thuật và thẩm mỹ và làm xinh của thần thoại cổ xưa
Thần thoại Việt Nam thành lập và hoạt động từ rất sớm. Thời kỳ trở nên tân tiến tươi sáng rực rỡ tỏa nắng nhất của chính bản thân nó là thời kỳ kiến thiết xây dựng địa vực cư trú, địa vực quốc gia. Nội dung phong phú nhất của chính bản thân nó là phản ánh một chiêu bài hoang đường kỳ vĩ về những hiện tượng kỳ lạ dải ngân hà, vạn vật thiên nhiên, về việc dựng nên, thành lập và hoạt động and bảo đảm tổ quốc.
Do tính chất truyền miệng and không được ghi chép nên nhiều thần thoại cổ xưa đang không lưu giữ lại được không hề thiếu. bởi vì vậy, nhiều nhà nghiên cứu trước hiện nay đã cho thần thoại cổ xưa của dân tộc bản địa Việt chỉ là những mảnh vụn bị vỡ ra, những mẩu vụn của thần thoại cổ xưa Việt cổ. Nhưng chắc hẳn rằng, cho tới giờ đây đây, chúng ta nên suy xét kho báu thần thoại cổ xưa Việt cổ ấy trên cái nền bóng hình chung của thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa ít người để thấy cảm nhận thấy được những đặc thù, những nội dung lớn của thần thoại cổ xưa Việt Nam.
Trong quy trình lâu hơn của lịch sử hào hùng, thần thoại cổ xưa nước ta đã trở nên tân tiến, từ những mẩu thần thoại cổ xưa phản ánh sự nhận thức từng mặt của con người về dải ngân hà vạn vật thiên nhiên, con vật,… các dân tộc bản địa trong toàn cầu Việt đã có nhiều những mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa lớn như mạng lưới hệ thống truyện Họ Hồng Bàng của các người Việt, sử thi mo Đẻ đất đẻ nước của các người Mường, sử thi – khan của các dân tộc bản địa Tây Nguyên như Đăm San, Xing Nhã của dân tộc bản địa Êđê, v.v… And khi tổ quốc ta bị các đội quân láng giêng lấn chiếm, bị sự thống trị lâu hơn của phong kiến phương Bắc, thần thoại cổ xưa Việt đã biết thành phân hoá thành các hướng: hoặc bị Hán hoá các thần thoại cổ xưa Việt Mường, hoặc bị phong kiến hoá, bị cắt rời thành những phiên bản rời rạc… Sự ảnh hưởng tác động trái đất đó đã sớm đẩy nhiều thần thoại cổ xưa Việt Nam sang tiến trình bị thần thoại cổ xưa hoá, cổ tích hoá, nổi biệt đã tạo được rất nhiều thần thoại cổ xưa có đặc thù lịch sử hào hùng. Có khả năng tìm thấy cảm nhận thấy rất nhiều trong thần thoại cổ xưa nước ta những thần thoại cổ xưa bị lịch sử hào hùng hoá, thần thoại cổ xưa hoá, nổi biệt là trong số truyện về thời kỳ Văn Lang, Âu Lạc của dân tộc bản địa Việt như Âu Cơ – Lạc Long Quân, Sơn tinh – Chai lọ thủy tinh, An Dương Vương, Thánh Dóng… And bị cổ tích hoá như Thạch Sanh v.v…Bên cạnh đó ta cũng thấy cảm nhận thấy rất có thể có những thần thoại cổ xưa về anh hùng văn hoá chinh phục vạn vật thiên nhiên trở thành cổ tích như Thạch Sanh kể về nhân vật có những chiến tích bài trừ hồ ly, Mai An Tiêm kể về người dân có minh bạch phá ven ngoại thành biển and tìm được một loại cây ăn quả mới, Chử Đồng Tử kể về người dân có công tìm được nơi cư trú mới ở vùng đầm lầy…
Trong thần thoại cổ xưa của các dân tộc bản địa nước ta, nhiều môtip thần thoại cổ xưa về con vật như Con Cóc, Con Rùa, Con Rắn được nhào nặn lại, trở nên tân tiến để trở thành những môtíp của phân mục khác. Thí dụ, ở các dân tộc bản địa, con cóc đi từ thần thoại cổ xưa (Cóc kiện trời, Lệnh Trừ) để sang truyện cổ tích (Chàng rể Cóc, Người lấy Cóc). Con Rùa đi từ thần thoại cổ xưa Thần Biển đến thần thoại cổ xưa Thần Kim Quy v.v…
Cả mạng lưới hệ thống thần thoại cổ xưa các dân tộc bản địa nước ta đã từng đi đc từ nguyên sơ đến chỗ trở nên tân tiến cao hơn nữa với dung lượng rộng to ra nhiều thêm trong số những áng mo, các sử thi – khan với các hình thức bề ngoài diễn xướng dân gian, and qua quy trình giao lưu, tiếp biến, thần thoại cổ xưa đã cùng với các phân mục khác của văn học dân gian cũng biến thành kho báu văn hoá quý giá của tất cả dân tộc bản địa nước ta ta.
Thần thoại Việt Nam đã là nguồn tư liệu quý giá cho tổng thể toàn bộ các ngành khoa học trái đất thời nay. Thần thoại tuy không phải là dữ liệu sử học sự thật nhưng vì nó đã phản ánh không ít thực trạng hoạt động trái đất loài người trong lịch sử hào hùng, vì thế các sử gia phong kiến Việt Nam xưa trong lúc viết sử đã tham khảo nhiều ở thần thoại cổ xưa. Vấn đề đặt thần thoại cổ xưa lên đầu quyển sử, làm thành một trong những phần Ngoại kỷ như Ngô Sĩ Liên tuy là “Không đúng chuẩn nhưng cũng nói lên một điều là thần thoại cổ xưa đã có nhiều góp sức trong chừng mực gì đấy cho lịch sử hào hùng, là cái bóng của những vụ việc lịch sử hào hùng đời xưa” (Nguyễn Đổng Chi)(15).
Xem Ngay: Segments Là Gì – Phân Khúc Thị trường (Market Segmentation) Là Gì
Thần thoại còn đặt nền móng cho tôn giáo. Đối với người nguyên thuỷ thì chưa tồn tại tôn giáo, mà vạn vật đều hữu linh, thần thoại cổ xưa đã tạo ra tín ngưỡng bái vật giáo nguyên thuỷ, là dây nối giữa vật tổ and thị tộc, thần thoại cổ xưa dần dần đã tô điểm, bổ sung cập nhật update and làm nền móng cho xã hội thần của tôn giáo.
Thần thoại còn là một nguồn cảm hứ
Thể Loại: Chia sẻ Kiến Thức Cộng Đồng