“Hạnh phúc đâu chỉ có cơm no và áo đẹp, cuộc đời còn có cả những nụ hôn”, có một dạo hạnh phúc chỉ đơn giản như vậy. Xã hội hiện đại, tiêu chí của hạnh phúc có còn là cơm no, áo đẹp và những nụ hôn nữa hay không?
Gia đình là một tổ chức đặc thù
Không dễ để có được một câu trả lời đầy đủ, toàn diện cho câu hỏi trên, bởi mỗi người, mỗi gia đình lại có một cảm nhận về hạnh phúc khác nhau. Hãy cùng gặp gỡ với các chuyên gia để gợi mở cho câu hỏi này. Liệu rằng, quan niệm về một gia đình hạnh phúc trong xã hội hiện đại có gì giống và khác so với trước đây?
Chuyên gia tâm lý, TS Trịnh Trung Hòa cho rằng, gia đình là một tập hợp người, một tổ chức nhưng phức tạp hơn các tổ chức mà ta thường thấy như lứa tuổi khác nhau, trình độ khác nhau, quan hệ huyết thống cũng có nhưng lại có cả quan hệ ngoài huyết thống. Tất cả sinh sống trong một gia đình, lẽ ra họ phải được lựa chọn nhau, nhưng tổ chức gia đình lại không được lựa chọn nhau.
Trong xã hội hiện đại, tiêu chí của hạnh phúc cũng có nhiều thay đổi
Gia đình dựa trên 2 yếu tố là quan hệ huyết thống (sinh học) hai là quan hệ lựa chọn. Có những trường hợp lại nằm ngoài cả 2 cái đó, ví dụ như con dâu, con rể. Họ vừa không phải huyết thống, lại vừa không phải lựa chọn.
Phân tích vấn đề trên để thấy rằng, tổ chức gia đình là một tổ chức đặc thù, việc vận hành, xây dựng, vun đắp nó sẽ khó hơn những tổ chức khác chứ không dễ dàng. Vậy nên có những người làm lãnh đạo được cả cơ quan với hàng trăm người, nhưng về nhà lại không “lãnh đạo” nổi, bất lực khi mẹ với vợ cãi nhau suốt ngày.
Theo chuyên gia tâm lý Trịnh Trung Hòa, để một gia đình hạnh phúc thì thời đại nào cũng cần những yếu tố như vợ chồng, con cái yêu thương, chia sẻ với nhau, các thành viên có sức khỏe, tự chủ được kinh tế, đời sống văn hóa tinh thần được đảm bảo…
Nhưng trong thời đại 4.0 như hiện nay thì lại cần có thêm nhiều điều kiện khác nữa để đảm bảo hạnh phúc. Ở thời đại này, những gia đình kiểu mẫu ngày xưa chưa chắc sẽ hạnh phúc và tồn tại được, không khéo lại đổ vỡ. Ngày xưa gia đình hạnh phúc là cả nhà hòa thuận, ví dụ ăn cơm tối xong cả nhà cùng xem vô tuyến với một chương trình thời sự, một bộ phim. Nhưng bây giờ lại có xu hướng tách riêng. Cơm tối xong mỗi người một phòng, mỗi người một thiết bị giải trí riêng và chúng ta phải tôn trọng điều đó. Nếu bố hay mẹ bắt con cùng ngồi phòng khách để xem thời sự thì không ổn.
Gia đình bây giờ khác xưa, nên cách xây dựng hạnh phúc cũng phải khác. Theo chuyên gia Trịnh Trung Hòa thì hòa hợp nhưng tôn trọng sở thích của nhau, không bắt con cái phải theo sở thích của bố mẹ được. Khái niệm hòa hợp gia đình bây giờ khác ngày xưa.
Chuyên gia tâm lý Trịnh Trung Hòa
Yếu tố cốt lõi nhất để giữ hạnh phúc gia đình trong xã hội hiện đại là tôn trọng nhau để hòa hợp với nhau. Có một thời, ông bố làm thống soái trong gia đình, lời nói ông đưa ra là một mệnh lệnh ai cũng phải tuân theo. Và người ta nhìn vào đó là gia đình gia giáo, gia đình nề nếp. Gia đình hiện tại phải tôn trọng nhau, tôn trọng cá tính, sở thích của nhau, làm sao để gia đình là nơi tái tạo lại sức lao động, tinh thần sau những giờ làm việc căng thẳng, mệt mỏi ở bên ngoài. Làm sao để về nhà được sống thảnh thơi, thoải mái trong không gian gia đình của mình để ngày mai tiếp tục đi làm. Tôi cho rằng đó là gia đình hạnh phúc.
Hạnh phúc là được chia sẻ, tôn trọng
Ở một góc nhìn khác, theo PGS.TS Trần Thị Minh Thi, để có được hạnh phúc thì phụ nữ cần được người chồng chia sẻ, lắng nghe tâm tư và suy nghĩ. Bên cạnh đó, gia đình hiện đại đang có xu hướng suy giảm tính tập thể, tính cộng đồng – khác biệt lớn so với gia đình truyền thống. “Ở một chừng mực nhất định, những giá trị truyền thống về tình làng nghĩa xóm vẫn được duy trì. Điều này cho thấy tính liên tục của các giá trị văn hóa. Nhưng cũng đã có những biểu hiện mới ở thế hệ trẻ về thái độ đối với quan hệ tình cảm và quan hệ vật chất giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng. Nhiều thanh niên gắn khía cạnh kinh tế với khía cạnh tình cảm, hạnh phúc gia đình. Họ cho rằng không thể có hạnh phúc nếu khó khăn về kinh tế”, bà Thi nhìn nhận.
Theo PGS.TS Minh Thi, cho đến hiện tại, giá trị chung thủy là giá trị rất được coi trọng trong quan hệ hôn nhân và gia đình, được người dân đánh giá cao nhất. Sau đó là các giá trị về tình yêu thương, bình đẳng, có con, chia sẻ việc nhà, hòa hợp, có thu nhập.
Chuyên gia này đánh giá cao sự chia sẻ trong đời sống gia đình. Đó cũng là chìa khóa của hạnh phúc trong thời đại ngày nay. Đó là sự chia sẻ những mối quan tâm, lắng nghe tâm tư, suy nghĩ của các thành viên trong gia đình. Các gia đình có mức độ hiện đại hóa càng cao, mang nhiều đặc điểm hiện đại, như sống ở đô thị, có việc làm, có học vấn cao, mức sống cao, các khu vực kinh tế phát triển hơn thì các giá trị chia sẻ và trân trọng càng được các cặp vợ chồng thể hiện rõ.
Theo một kết quả nghiên cứu mới đây về hạnh phúc thì các gia đình đề cao các yếu tố tình cảm, mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình chứ không phải các yếu tố vật chất. Điều này cho thấy yếu tố vật chất có thể chỉ là điều kiện đảm bảo để xây dựng gia đình hạnh phúc. Khi điều kiện vật chất đáp ứng được những nhu cầu thiết yếu thì yếu tố quyết định gia đình hạnh phúc chính là các giá trị tinh thần có trong gia đình. Xây dựng gia đình hạnh phúc không chỉ chú trọng đến yếu tố vật chất của gia đình mà bỏ qua các yếu tố văn hóa-tinh thần, đặc biệt là chất lượng mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.