Cá vàng, một trong những loài cá có vẻ ngoài khá xinh xắn với những chiếc vảy óng ánh màu đỏ cam trải khắp thân thể và những chiếc vây mềm mại. Tuy nhiên, đi kèm với vẻ đẹp đó, cá vàng được người ta gắn cho một các mác là “trí nhớ 3 giây” hay “não cá vàng” – câu ví von cho những người có trí nhớ kém.
Mặc dù đó chỉ là một sự đồn thổi thiếu căn cứ nhưng nó đã được lan truyền một cách rộng rãi và vô cùng nhanh chóng mà không bị ai nghi ngờ. Theo Culum Brown – chuyên gia về nhận thức của cá tại Đại học Macquarie ở Úc, ông nói với Live Science rằng: “Không có sự khác biệt giữa các loại cá vàng trên thế giới. Ở một số nơi, trí nhớ của chúng có thể tồn tại trong 2 giây hoặc 10 giây, tuy nhiên, nó chỉ tồn tại rất ngắn.”
Trên thực tế, cá vàng (Carassius auratus) có trí nhớ lâu hơn nhiều. Khoa học đã chứng minh trong hơn 60 năm rằng trí nhớ của cá vàng có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng và thậm chí hàng năm. Brown chia sẻ rằng “Chúng tôi biết về những ký ức của cá vàng từ những năm 50, 60 và chúng thật sự rất thông minh”. Ông đã dành 25 năm để nghiên cứu về trí thông minh của các loài cá bao gồm cả cá vàng
Cá vàng có khả năng lưu trữ ký ức rất ấn tượng, chúng thường được sử dụng để thực hiện các nghiên cứu trí nhớ và sự tiếp thu ở cá. Brown cho biết “Có hàng nghìn nghiên cứu cho thấy cá có trí nhớ tuyệt vời. Ngày càng nhiều nghiên cứu chứng minh về điều này được công bố”.
Phần lớn các nghiên cứu có liên quan đến thức ăn. Ví dụ: nếu cá vàng được cho ăn ở một phía của bể cá, chúng sẽ nhanh chóng nhận ra điều này và bơi về phía bên đó vào thời điểm cho ăn (bất kể chúng có được cho ăn hay không). Tương tự, một thí nghiệm về ghi nhớ hành động để nhận phần thưởng, cụ thể: nếu đẩy mái chèo màu đỏ thì chúng sẽ nhận được phần thưởng là thức ăn còn đẩy mái chèo màu xanh thì không.
Cá vàng sẽ nhanh chóng học cách đẩy mái chèo màu đỏ chứ không phải màu xanh, và chúng vẫn sẽ tiếp tục hứng thú với màu đỏ kể cả khi thí nghiệm đã kết thúc. Brown cho biết những loại thí nghiệm này đã được nhân rộng bằng các tín hiệu khác như bong bóng và âm nhạc. Cá vàng rất thông minh khi chúng giải quyết vấn đề tốt khi được dạy cách thoát khỏi lưới cũng như tìm đường ra trong mê cung. Chúng có thể làm lại những nhiệm vụ này hàng tuần, và thậm chí hàng tháng mà không bị lúng túng.
Thật khó để xác định được chính xác thời gian ghi nhớ của cá vàng. Đôi lúc nó tùy thuộc vào mức độ gây ấn tượng của từng sự kiện, ví dụ: những sự kiện dáng sợ thường sẽ khiến bạn nhớ lâu hơn. Nhưng cho dù ký ức của cá vàng là ngày, tuần, tháng hay năm… thì chắc chắn rằng nó vẫn tồn tại lâu hơn 3 giây.
Bất chấp hàng loạt nghiên cứu, đa phần quan điểm về trí nhớ của cá vàng vẫn không thay trong tiềm thức nhiều người. Hầu hết chúng ta không tiếp xúc nhiều với cá trong cuộc sống hàng ngày, và cách chúng ta tương tác với chúng cũng không giống so với những vật nuôi khác. Điều này vô tình làm cho những quan niệm sai lầm tiếp tục được duy trì.
Tuy nhiên, nhận thức của công chúng về trí thông minh của cá đang ngày càng được cải thiện khi đã có nhiều tổ chức từ thiện về động vật hoang dã và các tổ chức phi chính phủ truyền bá thông tin về trí thông minh của cá. Brown nói: “Hiện tại, những quan niệm sai về trí tuệ của cá đang thay đổi so với trước đây, tuy nhiên vẫn còn chậm”.
Cá vàng được chăm sóc đúng cách có thể sống đến 20 năm, do đó chủ nuôi có thể cân nhắc việc cho những chú cá của họ sống trong một bể/hồ lớn hơn với một môi trường thích hợp nhất cùng nhiều loài cá khác. Hãy dành thời gian chơi trò chơi với chúng và dạy chúng cách phản ứng lại bằng những phần thưởng xứng đáng. Những chú cá sẽ làm bạn bất ngờ đấy?
Thanh Mai – Theo Livescience